1. Stichting Gezond Verstand en Gezond Verstand Media B.V. en 2. K. Beckman en M. von Kreyfelt (Café Weltschmerz) en 3. G. Kuijpers (Brandbrief artsen/Artsen Covid Collectief) / de hoofdredacteuren van De Groene Amsterdammer en Pointer (KRO-NCRV)

Conclusie van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van

1. Stichting Gezond Verstand en Gezond Verstand Media B.V.
2. K. Beckman en M. von Kreyfelt (Café Weltschmerz)
3. G. Kuijpers (Brandbrief artsen/Artsen Covid Collectief)

tegen

de hoofdredacteuren van De Groene Amsterdammer en Pointer (KRO-NCRV)

De heer mr. J.O. de Wilde, advocaat te ’s-Hertogenbosch, heeft op 22 januari 2021 een klacht ingediend tegen de hoofdredacteuren van De Groene Amsterdammer en Pointer (KRO-NCRV) namens:
1. Stichting Gezond Verstand en Gezond Verstand Media B.V. (Gezond Verstand);
2. de heer K. Beckman en de heer M. von Kreyfelt (Café Weltschmerz);
3. mevrouw G. Kuijpers, namens Brandbrief artsen/Artsen Covid Collectief (ACC).
Op 23 maart 2021 heeft mr. A.E.J. Kadijk, jurist KRO-NCRV, namens de hoofdredacteuren van De Groene Amsterdammer en Pointer op de klacht gereageerd. Bij de beoordeling van de klacht is verder correspondentie van partijen betrokken van 6 en 20 april 2021.

De zaak is met toestemming van partijen buiten hun aanwezigheid behandeld op de zitting van de Raad van 7 mei 2020.

DE FEITEN

Op 16 december 2020 is op de website van De Groene Amsterdammer een artikel verschenen met de kop “Ridders van de waarheid”. De intro van het artikel luidt:
“De mannen achter de complotkranten en alternatieve media zijn romantici die na hun val uit de mainstream zijn gaan bouwen aan hun eigen podia. Als ware verlossers trekken ze ten strijde tegen de elite waar zij zelf ooit deel van uitmaakten.”
Het artikel bevat verder onder meer de volgende passage:
“De groep waarheidsvinders wordt achter de schermen financieel ondersteund door een conservatief-christelijke groep. Cliteur en zijn kompanen bij Forum voor Democratie vergaderden in een grachtenpand aan het Amsterdamse Herengracht van de conservatief-protestantse pandjesbaas en FvD-sympathisant Cor Verkade. De rijke en ultraconservatief-katholieke ondernemer Tom Zwitser, eigenaar van uitgeverij De Blauwe Tijger en het alternatieve videokanaal Blue Tiger Studio, steekt eveneens geld in Gezond Verstand en De Andere Krant. Vanwege zijn donaties aan een boerenactiegroep staat De Blauwe Tijger als ‘doorgeefluik van anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën’ expliciet vermeld in het laatste ‘Dreigingsbeeld Terrorisme’ van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).”
Het artikel is later aangepast waarbij bovenstaande passage is gewijzigd in:
“De groep waarheidsvinders kent een opvallende derde partij: een conservatief-christelijke groep. Cliteur en zijn kompanen bij Forum voor Democratie vergaderden in een grachtenpand aan het Amsterdamse Herengracht van de conservatief-protestantse pandjesbaas en FvD-sympathisant Cor Verkade. De ultraconservatief-katholieke ondernemer Tom Zwitser, eigenaar van uitgeverij De Blauwe Tijger en het alternatieve videokanaal Blue Tiger Studio, sprak eerder met Van Wolferen over het oprichten van een nieuwe krant en schrijft nu voor Gezond Verstand. Vanwege zijn donaties aan een boerenactiegroep staat De Blauwe Tijger als ‘doorgeefluik van anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën’ expliciet vermeld in het laatste ‘Dreigingsbeeld Terrorisme’ van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).”
Tegelijkertijd is onder het artikel het volgende naschrift geplaatst:
“In een eerdere versie van dit verhaal stond dat Tom Zwitser een financier is van Gezond Verstand. Dat klopt niet en is in de tekst hierboven aangepast.”

Op 20 december 2020 is verder op de website van De Groene Amsterdammer een artikel verschenen met de kop “Nederlandse complotgroepen werken samen met libertarische Amerikaanse lobbygroep”. Het artikel bevat onder meer de volgende passages:
“‘Wat willen wij?’ ‘Vrijheid!’ ‘Wanneer?’ ‘Nu!’ Een delegatie van Viruswaarheid (voorheen Viruswaanzin) loopt op 29 augustus mee tijdens een demonstratie in Berlijn.”
en:
“Die avond in Berlijn heeft Viruswaarheid niet alleen de samenwerking met Kennedy beklonken, maar ook de deur wagenwijd opengezet voor een Amerikaanse complotorganisatie die stamt uit de tijd van de Koude Oorlog: de John Birch Society. In 1958 werd de organisatie door overheidsvrezende, libertarische ondernemers opgericht. De John Birch Society richtte zich destijds op het bestrijden van de zogenaamde infiltratie van het communisme in de Amerikaanse samenleving. Stichter Robert Welch concludeerde in de jaren vijftig dat president Dwight Eisenhower een communistische agent was. De complottheorieën over communisten werden in de loop van de jaren ingewisseld voor complotten over immigratie, politiek en economie. De John Birch Society heeft zich nu als doel gesteld de coronamaatregelen tegen te werken en verspreidt via eigen kanalen en bondgenoten desinformatie over het effect van mondkapjes, de anderhalvemeterregel en de veiligheid van vaccins.
De Society gebruikt een netwerk van invloedrijke personen en organisaties om haar boodschap te verspreiden. En Kennedy is daar onderdeel van. Samen met mensen als G. Edward Griffin (sinds de jaren zestig lid van de John Birch Society), Sacha Stone (oud-rocker en nu spiritueel goeroe), Alex Jones (extreem-rechtse radiopresentator) en Dolores Cahill (Ierse politica en hoogleraar translationele geneeskunde) verspreidt het netwerk via social media en YouTube misleidende berichten over onder meer de ernst van het coronavirus, het ‘gevaar’ van vaccinaties en de rol van 5G bij de verspreiding van het virus. De achterliggende agenda is altijd hetzelfde: overheidsbeleid tegenwerken.
Eén Nederlander in het netwerk van de John Birch Society is Karel Beckman. De libertariër en voormalig journalist van Het Financieele Dagblad staat op G. Edward Griffins website als een van de bekendste leden van zijn organisatie. Volgens Beckman heeft Griffin hem in 2012 per mail gevraagd of hij zijn naam op de site mocht zetten en is hij geen echt lid. ‘Ik heb Griffin verder nooit persoonlijk gesproken. Ik had wel zijn boek gelezen, goed boek’, reageert Beckman. Maar de voormalig journalist distantieert zich ook niet van Griffins organisatie als we hem ernaar vragen. De vraag of hij Griffin zal verzoeken zijn naam van de website te halen beantwoordt hij niet.
Beckman schrijft voor Viruswaarheid en publiceert in andere bekende alternatieve media zoals Gezond Verstand, Café Weltschmerz, Nine for News en Wynia’s Week. Daarnaast is hij verschillende acties begonnen tegen het verplicht dragen van mondkapjes.
Ook de brandbrief die de Nederlandse artsen begin juli schreven tegen de coronawet blijkt onderdeel te zijn van een door de John Birch Society beïnvloede campagne. Hoewel misschien niet alle betrokken zich daar van bewust zijn geweest. Een van de ondertekenaars, de in Brussel opgeleide huisarts Elke de Klerk, werkt nauw samen met de lijfarts van Kennedy: de uit Hamburg afkomstige Heiko Schöning.
De Klerk bezoekt Schöning in Hamburg en ze kopieert zijn organisatie Ärzte für Aufklärung naar Nederland, onder de naam Artsen voor Waarheid. Ook zet ze met onder meer Evelien Peeters de protestgroep Vrouwen voor Vrijheid op en verspreidt met Humanity Unite, waarin ook andere ondertekenaars van de brandbrief zitten, de complottheorieën van Sacha Stone over verspreiding van corona via het 5G-netwerk.”
Verder is onder het artikel het volgende naschrift geplaatst:
“Correctie 13 januari: Naar aanleiding van enkele reacties op het bovenstaande artikel hebben we besloten om enkele nuanceringen door te voeren in het stuk. Daarmee willen we verduidelijken dat niet alle betrokkenen zich mogelijk bewust zijn van het feit dat er relaties zijn met sleutelfiguren in het netwerk van de John Birch Society. Zo hebben we in het deel over de brandbrief toegevoegd dat het om een door de John Birch Society beïnvloede campagne gaat, en dat misschien niet alle betrokkenen zich daarvan bewust zijn geweest. Ook hebben we toegevoegd dat complotgroepen – soms zonder het te weten – worden beïnvloed door sleutelfiguren uit het netwerk van de John Birch Society.”
 
Op 5 januari 2021 verscheen op de website van Pointer een artikel met de kop “Complotdenkers strijden met Amerikaanse lobbyclub en Kennedy-telg tegen coronamaatregelen”. De intro van het artikel luidt:
“Nederlandse complotgroepen zoals Viruswaarheid, Café Weltschmerz, Gezond Verstand en de artsen die in juli een brandbrief tegen de coronawet schreven, worden beïnvloed door een Amerikaanse lobby-organisatie: de John Birch Society. Onder meer Viruswaarheid werkt nauw met zogenoemde ‘Birchers’ samen om coronamaatregelen en het COVID-19-vaccin tegen te houden, blijkt uit onderzoek van Pointer, Platform Authentieke Journalistiek en De Groene Amsterdammer.”
Het artikel komt qua inhoud voor een groot deel overeen met het hierboven weergegeven artikel van 20 december 2020 van De Groene Amsterdammer en bevat daarnaast de volgende relevante passages:
“Veel Nederlanders worden, waarschijnlijk zonder het te weten, beïnvloed door het netwerk van de [John Birch, RvdJ] Society.”
en:
“Ook de brandbrief die Nederlandse artsen begin juli schreven tegen de coronawet blijkt onderdeel te zijn van een door de John Birch Society beïnvloede campagne. Hoewel misschien niet alle betrokkenen zich daarvan bewust zijn geweest. Eén van de ondertekenaars, de in Brussel opgeleide huisarts Elke de Klerk, werkt nauw samen met de lijfarts van Kennedy: de uit Hamburg afkomstige Heiko Schöning.
Schöning richtte in april samen met vier collega’s de organisatie Ärzte für Aufklärung op, waarmee ze actievoeren tegen vaccins en verplichte mondkapjes. Hij sloot zich vervolgens aan bij de Duitse actiegroep Querdenken en zette een platform op om zijn succesvolle strategie naar andere landen te exporteren. Het recept is in elk land (waaronder Spanje, Italië, Engeland, Amerika en Hongarije) steeds hetzelfde: een groep medici stelt een brief op waarin ze vraagtekens zetten bij de maatregelen. De bronnen waarop ze zich baseren zijn veelal discutabel en hun claims over bijvoorbeeld de ernst van het virus zijn al meerdere keren weerlegd. Toch krijgen de acties veel aandacht vanwege de deskundigheid die de artsen lijken te hebben.
Zo ook in Nederland. Initiatiefneemster Evelien Peeters (internist) sloot zich, nadat ze de brandbrief had geschreven, aan bij enkele leden van Café Weltschmerz. Al snel werd een website gemaakt en de publiciteit opgezocht. De site, zo bleek uit ons eerdere onderzoek, werd gemaakt door een aanhanger van Viruswaarheid.”
en:
“Hoewel de verschillende complotgroepen in Nederland op het eerste gezicht los van elkaar lijken te staan, blijkt uit ons onderzoek dat velen van hen (soms zonder het te weten) worden beïnvloed door sleutelfiguren uit het netwerk van de John Birch Society. En dat sommige Nederlanders ook directe relaties met hen hebben (zie kader). “Er wordt heel vaak gedaan alsof het hier gaat om totaal spontane initiatieven van burgers. Geen sturing, geen samenhang, geen overleg of coördinatie. Dat is het beeld wat men heel graag naar buiten brengt”, reageert Jelle van Buuren, hoogleraar veiligheidsstudies aan de Universiteit van Leiden en gespecialiseerd in complotdenken. “Omdat het idee van de spontane burger die in opstand komt tegen de overheid een veel positiever beeld is dan dat duidelijk wordt. Dat eigenlijk al die burgers op de achtergrond, in het geniep, aangestuurd worden en een bepaalde richting in gedreven worden. Terwijl je denkt dat je zo vrij en onafhankelijk bezig bent. Daarom probeert men natuurlijk die politiek en economische netwerken en de belangen die daar aan verknoopt zijn zo veel mogelijk uit beeld te houden en gaat het puur om spontane, individuele acties, van kritische burgers die alleen maar vragen stellen.”
Dat de complottheorieën uit het netwerk van de John Birch Society door velen worden gedeeld op sociale media, of door veel groepen als inspiratie worden gebruikt, is niet zonder gevaar, meent Van Buuren. “Het systematisch wantrouwen van de overheid, de instituties, de media, de wetenschap, deskundigheid, dat is op termijn altijd een risico voor de stabiliteit van samenlevingen”, zegt hij.”
Onder het artikel is het volgende naschrift geplaatst:
“Update 5 januari 2021: Naar aanleiding van enkele reacties op het bovenstaande artikel hebben we besloten om enkele nuanceringen door te voeren in het stuk. Daarmee willen we verduidelijken dat niet alle betrokkenen zich mogelijk bewust zijn van het feit dat er relaties zijn met sleutelfiguren in het netwerk van de John Birch Society. Zo hebben we in het deel over de brandbrief toegevoegd dat het om een door de John Birch Society beïnvloede campagne gaat, en dat misschien niet alle betrokkenen zich daarvan bewust zijn geweest. Ook hebben we toegevoegd dat complotgroepen – soms zonder het te weten – worden beïnvloed door sleutelfiguren uit het netwerk van de John Birch Society.”

Verder heeft Pointer op 20 december 2020 een programma uitgezonden met de titel “Het verborgen netwerk van complotdenkers.” De uitzending komt qua inhoud deels overeen met de hier bovenstaande artikelen van 20 december 2020 en 5 januari 2021, met dien verstande dat daarin geen verband wordt gelegd tussen klagers en de John Birch Society en dat de uitzending voornamelijk gaat over de brandbrief.

DE STANDPUNTEN VAN PARTIJEN

Klagers stellen – samengevat – het volgende. In de publicaties worden niet bestaande verbanden gelegd op grond van (deels) onjuiste beweringen, waarbij zij het etiket complotdenkers opgelegd krijgen. Klagers hebben hun klachten nader gespecificeerd als volgt:
Gezond Verstand – betreft (met name) de artikelen van De Groene Amsterdammer
In het artikel van 16 december 2020 wordt een schadelijk verband geconstrueerd tussen Gezond Verstand, Tom Zwitser en het Dreigingsbeeld Terrorisme. Eerst werd een direct financieel verband gelegd tussen Tom Zwitser en Gezond Verstand, dat door De Groene Amsterdammer is gerectificeerd. Vervolgens werd in de aangepaste tekst een nieuw verband gelegd met Zwitser en daarmee het Dreigingsbeeld Terrorisme. Dat verband is onderbouwd door de verwijzing naar een gesprek tussen Van Wolferen, hoofdredacteur van Gezond Verstand, en Zwitser over het oprichten van een krant en de bewering dat Zwitser nu schrijft voor Gezond Verstand. Van Wolferen heeft echter met Zwitser enkel over een vlugschrift gepraat. Bovendien heeft Zwitser slechts eenmalig in Gezond Verstand gepubliceerd. De Groene Amsterdammer trekt feiten uit hun verband om een onjuiste associatie te creëren, aldus Gezond Verstand.
Verder is in het artikel van 20 december 2020 een onjuist verband gelegd tussen de John Birch Society en Gezond Verstand middels een verwijzing naar Beckman. Gezond Verstand verwijst verder naar de toelichting van Beckman en Café Weltschmerz hierover.
Beckman, Café Weltschmerz (CWS) en Artsen Covid Collectief – betreft (met name) het artikel van 20 december 2020 van De Groene Amsterdammer en de publicaties van Pointer
Het is feitelijk onjuist dat Beckman in het netwerk van de John Birch Society (JBS) zit. Beckman was zich er niet bewust van dat Griffin nauwe banden onderhoudt met JBS. Zijn laatste contact met Griffin stamt uit 2012 en zijn naam komt enkel voor op de website van Freedom Force International, een website van Griffin. Freedom Force International is echter niet hetzelfde als JBS. De bewering dat klagers ‘samenwerken’ dan wel ‘strijden’ met JBS en ‘deel uitmaken van het netwerk van JBS’ is onvoldoende onderbouwd. Op het verzoek aan De Groene Amsterdammer en Pointer om ter zake met bewijzen te komen,  reageerden deze dat het denkbaar is dat niet alle betrokkenen zich bewust zijn van de relaties tussen bepaalde organisaties en JBS. Volgens klagers suggereren termen als ‘samenwerken’ en ‘netwerk’ echter dat sprake is van directe contacten tussen personen, gezamenlijke activiteiten en ook vaak geldstromen. De Groene Amsterdammer en Pointer hebben impliciet erkend dat daarvan geen sprake is, waarmee de feitelijke grond van deze beweringen vervalt.
Verder worden de verbanden tussen Heiko Sch?ning, Robert F. Kennedy en de World Doctors Alliance enerzijds en JBS anderzijds niet onderbouwd. De algehele strekking van de artikelen van 20 december 2020 en 5 januari 2021, inhoudend dat alle kritiek op het coronabeleid van de Nederlandse overheid op de een of andere manier het werk is van JBS, wordt niet onderbouwd en de getrokken verbanden lijken volstrekt willekeurig.
Dat laatste geldt ook voor de verbanden die zijn gelegd tussen (de initiatiefnemer van) de brandbrief en andere individuen en organisaties. In dat verband wijzen klagers erop dat Evelien Peeters initiatiefnemer is van de ‘Artsen brandbrief’ en voorzitter is van Artsen Covid Collectief. De brandbrief wordt daarom door de maatschappij gezien als logische opmaat voor de stichting Artsen Covid Collectief. Peeters en de artsen die de brandbrief hebben opgesteld zijn niet verbonden aan de door JBS opgerichte World Doctors Alliance. De brandbrief heeft niets te maken met JBS. Elke de Klerk is slechts één van de 17.000 ondertekenaars van de brandbrief. Door De Groene Amsterdammer en Pointer is erop gewezen dat de websitebouwer van de brandbrief verbonden is aan Viruswaarheid, maar ook die websitebouwer is niet verbonden aan JBS.
Klagers menen dat zij onterecht worden beschuldigd van het verspreiden van ‘desinformatie’, het zijn van ‘complotdenkers’ die ‘destabiliserend’ en ‘gevaarlijk’ zijn en een ‘risico’ inhouden voor ‘de stabiliteit van de samenleving’. Zij beroepen zich op talloze wetenschappelijke bronnen die het oneens zijn met beweringen van het RIVM en het OMT. In de publicaties wordt geen concreet voorbeeld genoemd van desinformatie die verspreid zou zijn door Beckman en/of CWS. Beckman en CWS beargumenteren in hun publicaties dat de coronamaatregelen disproportioneel zijn, dat de maatregelen niet werken tegen verspreiding van het virus en dat de maatregelen een schending zijn van de vrijheden en grondrechten: de regering heeft met de spoedwet dictatoriale macht verkregen om alle maatregelen te nemen die haar goeddunkt om ons gedrag te bepalen. Volgens klagers beschouwen verweerders kritiek op de overheid als desinformatie. Zij achten het van groot belang dat de Raad een principiële stelling inneemt over deze kwalificatie van desinformatie door verweerders.
Algemene slotsom van klagers
Klagers hebben herhaaldelijk geprobeerd duidelijk te maken dat de publicaties diverse onjuistheden bevatten en dat zij ten onrechte in een kwaad daglicht zijn gesteld. De Groene Amsterdammer en Pointer hebben daarop delen van hun publicaties gerectificeerd dan wel aangepast, maar dat is voor klagers onvoldoende om de klachten weg te nemen.

De Groene Amsterdammer en Pointer stellen daar – kort samengevat – het volgende tegenover. Tijdens het heersende coronavirus wordt veel (des)informatie verspreid. Het is daarom van belang om informatie over corona te beoordelen en in perspectief te plaatsen. Het publiek is gebaat bij publicaties die gaan over corona en gestelde feiten daaromtrent; die zijn actueel en dragen bij aan de publieke opinie. Ten aanzien van de verschillende klagers stellen De Groene Amsterdammer en Pointer verder het volgende.
Gezond Verstand
Voor zover de klacht betrekking heeft op het gesprek tussen Van Wolferen en Zwitser, zijn klagers niet-ontvankelijk. Zowel Zwitser als Van Wolferen is door de publicatie niet persoonlijk in zijn belang geraakt en is dus geen rechtstreeks belanghebbende.
Verder moet deze klacht worden afgewezen. Daar waar sprake zou zijn geweest van onzorgvuldige berichtgeving is het onzorgvuldige karakter direct weggenomen door het doen van een aantal aanpassingen. In dat kader is op een passende en adequate manier gehandeld. Er bestaat voorts wel degelijk een verband tussen Gezond Verstand en het Dreigingsbeeld Terrorisme, zoals wordt uitgelegd in het artikel van 16 december 2020. Daarbij wordt ook duidelijk gemaakt op welke informatie dit is gebaseerd. De stelling dat Zwitser en Van Wolferen hebben gesproken over het oprichten van een krant, vindt steun in twee YouTube-fragmenten. Ook is het feitelijk juist dat Zwitser voor Gezond Verstand heeft geschreven. Of hij dat thans doet, of dat hij dat in de toekomst niet meer zal doen, is niet relevant. Het is journalistiek niet noodzakelijk om dit nader te nuanceren, omdat het artikel de verbanden tussen partijen opmerkt.
Beckman en Café Weltschmerz
Von Kreyfelt wordt als klager benoemd, maar niet is vermeld dat hij zijn klacht namens een entiteit heeft ingediend. Daarom moet Café Weltschmerz (CWS) niet-ontvankelijk verklaard in de klacht.
Verder moet ook deze klacht worden afgewezen. In de kern ziet deze klacht op de in de uitingen gestelde invloeden van de John Birch Society (JBS) op, althans de banden met, derden zoals Beckman en CWS. In beide artikelen wordt melding gemaakt van deze verbanden. JBS, Beckman en CWS zijn tegen de coronamaatregelen van de overheid, reden dat daaraan aandacht is besteed. De uitingen zijn gebaseerd op diverse informatie, waarnaar ook is verwezen in de publicaties. Beckman is op de website van Freedom Force International, van G. Edward Griffin, vermeld als erelid. Freedom Force International komt sterk overeen met JBS. Beide organisaties pleiten tegen overheidsbemoeienis. Griffin is één van de oudste leden van JBS en daarvan groot aanhanger. Daarmee staat vast dat er banden zijn tussen JBS en Beckman, dan wel dat er invloeden zijn van JBS in dit kader. Gelet op het corresponderende gedachtegoed tussen JBS en Freedom Force International worden de banden tussen JBS en Beckman voldoende onderbouwd.
CWS wordt vormgegeven door optredens van Sven Hulleman, Willem Engel en Beckman, die allen (in)direct in contact staan met JBS. Hulleman was samen met Heiko Sch?ning betrokken bij een debat over corona in Nederland. Sch?ning is de arts van Robert F. Kennedy, met wie hij nauw samenwerkt en is aangesloten bij World Doctors Alliance. Daarnaast was Elke de Klerk, die eveneens optreedt bij CWS, bij de organisatie van voornoemd debat betrokken en ook zij is aangesloten bij de World Doctors Alliance. Verder heeft ook Engel contact gehad met Kennedy. Aldus is sprake van (indirecte) invloeden bij CWS vanuit het netwerk van JBS. Daarbij komt dat het journalistiek gebruikelijk is om een artikel in de kop scherp aan te zetten. De term ‘samenwerken’ moet worden gelezen in de context van het artikel van 20 december 2020. Die term is daarnaast zuiver, omdat er partijen zijn die aantoonbaar samenwerken. In het artikel van Pointer wordt gesproken over ‘strijden samen met’, hetgeen steun vindt in de feiten zoals specifiek in het artikel genoemd.
Het gedachtegoed van Beckman en CWS draagt uit dat de overheidsmaatregelen omtrent corona niet moeten worden gevolgd. Dit wordt ‘desinformatie’ genoemd omdat die botst met de informatie van de overheid, die mede door het Outbreak Management Team (OMT) is onderbouwd. In de publicaties wordt uitgegaan van informatie van het OMT en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), die wordt gecontroleerd, bijvoorbeeld in factchecks en bij vooraanstaande virologen. Publicaties van complotgroepen blijken geregeld in strijd te zijn met de wetenschappelijke consensus, zijn aantoonbaar onjuist en worden verspreid met het doel om coronamaatregelen te ondermijnen. In die gevallen kan worden gesproken van ‘desinformatie’. Het gebruik van deze term in de publicaties is zuiver en in de media breed gedragen. Een opgevoerde veiligheidsdeskundige stelt in algemene zin dat het verspreiden van desinformatie een risico vormt. Deze uiting doet Pointer niet zelf. De deskundige laat zijn licht schijnen over de berichtgeving, waarmee alle kanten van het verhaal worden getoond.
Er is in neutrale, niet onnodig grievende, bewoordingen aandacht besteed aan klagers. De term ‘complotdenkers’ wordt gebezigd, omdat klagers menen dat de overheidsmaatregelen niet het doel hebben om het virus te bestrijden, maar een ander doel dienen (het sec uitoefenen van macht). Dergelijke gedachten hebben het karakter van een complot, te weten: van de overheid tegen de samenleving.
Kuijpers en Artsen Covid Collectief
De Groene Amsterdammer en Pointer stellen dat Kuijpers niet bevoegd is om namens ACC een klacht in te dienen. Daar komt bij dat Kuijpers noch ACC in de publicaties is genoemd. Zij zijn geen rechtstreeks belanghebbenden, zodat hun klacht niet voor een inhoudelijke behandeling in aanmerking komt.
Algemene slotsom van De Groene Amsterdammer en Pointer
Zij concluderen dat zij bij de onderliggende uitingen journalistiek voldoende zorgvuldig en daarmee in lijn met de Leidraad hebben gehandeld.

BEOORDELING VAN HET RECHTSTREEKS BELANG voor zover de klacht is ingediend door of namens Café Weltschmerz, Kuijpers en Artsen Covid Collectief

Volgens artikel 2 lid 1 van het Reglement voor de werkwijze van de Raad moet een klacht worden ingediend door een ‘rechtstreeks belanghebbende’. Een klager kan als zodanig worden aangemerkt, indien zijn belang bij de gewraakte publicatie direct betrokken is en hij door die publicatie persoonlijk in zijn belang is geraakt.

Café Weltschmerz
De Raad stelt vast dat de publicaties onder meer gaan over Café Weltschmerz. In de klachtbrief is Von Kreyfelt als klager vermeld, met daarachter – zij het tussen haakjes – Café Weltschmerz. Von Kreyfelt is enig bevoegd bestuurder van Café Weltschmerz B.V. Gelet op deze nauwe betrokkenheid, terwijl niet is gebleken dat Café Weltschmerz onbevoegd is vertegenwoordigd, zal de Raad de klacht van Café Weltschmerz inhoudelijk beoordelen.

Kuijpers en Artsen Covid Collectief
Kuijpers noch Artsen Covid Collectief is in de berichtgeving genoemd en de berichtgeving heeft ook geen directe betrekking op hen.
Ook overigens is niet gebleken van omstandigheden die kunnen leiden tot het oordeel dat de belangen van Kuijpers en/of Artsen Covid Collectief direct betrokken zijn bij de gewraakte berichtgeving en dat zij door de berichtgeving persoonlijk in hun belangen zijn geraakt. Zij kunnen daarom niet worden beschouwd als ‘rechtstreeks belanghebbenden’. Dat Peeters initiatiefneemster was van de brandbrief, die de Nederlandse artsen begin juli schreven tegen de coronawet, en zij vervolgens voorzitter is geworden van Artsen Covid Collectief, is daarvoor onvoldoende.
De Raad zal daarom de klacht van Kuijpers en Artsen Covid Collectief niet inhoudelijk behandelen.

BEOORDELING VAN DE KLACHT voor zover ingediend door Gezond Verstand, Beckman en Von Kreyfelt/Café Weltschmerz
 
Blijkens het klaagschrift bestaat de kern van de klachten uit de volgende onderdelen:
a.      De Groene Amsterdammer heeft in het artikel van 16 december 2020 een feitelijk onjuist en tendentieus verband gelegd tussen Gezond Verstand, Tom Zwitser en het Dreigingsbeeld Terrorisme.
b.      De Groene Amsterdammer en Pointer hebben in de artikelen van 20 december 2020 en 5 januari 2021 feitelijk onjuist en tendentieus beweerd dat klagers ‘samenwerken met’ dan wel ‘strijden met’ dan wel ‘deel uitmaken van het netwerk van’ de John Birch Society.
c.      De Groene Amsterdammer en Pointer hebben klagers in een kwaad daglicht gesteld door te beweren dat zij desinformatie verspreiden en complotdenkers zijn.
De Raad zal zich tot deze kern beperken.

Algemeen
Media hebben een belangrijke taak om misstanden in de samenleving aan de kaak te stellen. Het is dan ook maatschappelijk relevant en journalistiek geboden om – zoals De Groene Amsterdammer en Pointer hebben gedaan – met een kritisch oog te kijken naar publicaties die gaan over het coronavirus, de coronamaatregelen en de gestelde feiten daaromtrent, en in dat verband ook aandacht te besteden aan klagers.
Daarbij zijn de journalist en zijn redactie vrij in de selectie van nieuws. Het is aan de journalist om te bepalen vanuit welke invalshoek(en) een onderwerp wordt belicht en in welke context het bericht wordt gebracht. Dit neemt niet weg dat de journalist het belang dat met een publicatie is gediend dient af te wegen tegen de belangen die eventueel door de publicatie worden geschaad.

Ad a.
Uit de stukken blijkt dat voldoende grondslag bestaat voor de weergegeven feiten, met uitzondering van de passage waarin aanvankelijk is beweerd dat Tom Zwitser een financier is van Gezond Verstand. De Groene Amsterdammer heeft deze fout erkend en op passende wijze rechtgezet.
Niet ter discussie staat dat Van Wolferen – hoofdredacteur van Gezond Verstand – met Zwitser heeft gesproken over een ‘vlugschrift’ en dat Zwitser in Gezond Verstand heeft gepubliceerd. Er bestaat geen aanleiding voor de conclusie dat met de wijze waarop hierover in het artikel is bericht, een zodanig vertekend beeld van de feiten is gegeven, dat daarmee sprake is van niet-waarheidsgetrouwe of tendentieuze berichtgeving.
Het voorgaande leidt tot de conclusie dat De Groene Amsterdammer met de publicatie van het artikel van 16 december 2020 journalistiek zorgvuldig heeft gehandeld.

Ad b.
In de artikelen van 20 december 2020 en 5 januari 2021 komt naar voren dat Beckman op de website van G. Edward Griffins is vermeld als een van de bekendste leden van diens organisatie. Beckman distantieert zich niet van Griffins organisatie als de journalisten hem er naar vragen.

Wat echter niet, althans onvoldoende, in de artikelen duidelijk wordt gemaakt is dat Griffins organisatie Freedom Force International betreft en dat Beckmans naam is genoemd op de website van die organisatie. Dit betreft een andere organisatie dan de John Birch Society (JBS). Evenmin wordt in de artikelen aandacht besteed aan het gedachtegoed van beide organisaties, dat volgens De Groene Amsterdammer en Pointer met elkaar zou corresponderen. Aldus is niet (voldoende) onderbouwd dat Beckman – en in onderlinge samenhang ook Gezond Verstand en Café Weltschmerz (CWS) – in het netwerk zit van JBS.
Hierdoor bestaat ook onvoldoende grond voor de bewering in de koppen van beide artikelen dat Beckman, Gezond Verstand en/of CWS ‘samenwerken’ of ‘strijden’ met JBS. De Raad acht het aannemelijk dat de gemiddelde lezer deze termen zo opvat dat sprake is van een intensief (overleg)verband tussen Beckman, Gezond Verstand en/of CWS enerzijds en JBS anderzijds. Dit volgt echter niet uit de feiten.
Dat sommige gasten van CWS – Engel, Hulleman en De Klerk – (in)directe banden zouden hebben met JBS biedt onvoldoende grondslag voor de hiervoor bedoelde beweringen.
Op dit punt hebben De Groene Amsterdammer en Pointer in de artikelen van 20 december 2020 en 5 januari 2021 journalistiek onzorgvuldig gehandeld. Dit is onvoldoende rechtgezet met de latere toevoegingen dat het zou gaan om een mogelijk ‘onbewust’ verband.

Ad c.
De Groene Amsterdammer en Pointer hebben aangevoerd dat zij in hun publicaties uitgaan van informatie van wetenschappers van het RIVM en het OMT, en dat zij deze informatie controleren via factchecks en bij (onder meer) vooraanstaande virologen. Waar publicaties in strijd zijn met de wetenschappelijke consensus, aantoonbaar onjuist zijn en worden verspreid met het doel om coronamaatregelen te ondermijnen kan volgens De Groene Amsterdammer en Pointer worden gesproken van desinformatie. Klagers hebben niet weersproken dat de door hen verspreide informatie botst met die van het RIVM en het OMT.
Gezien deze uitleg, in deze context bezien en in het licht van het maatschappelijke debat over de coronapandemie, stond het De Groene Amsterdammer en Pointer vrij om de door klagers verspreide informatie te kwalificeren als desinformatie en hen daarbij aan te duiden als complotdenkers. Hierbij neemt de Raad mede in aanmerking dat klagers actief deelnemen aan het publieke debat. Dit brengt mee dat zij zich een grotere mate van kritische en polemische bejegening moeten laten welgevallen.
Verder is de opinie van een veiligheidsdeskundige – die erop neerkomt dat het verspreiden van ‘desinformatie’ een ‘risico inhoudt voor de stabiliteit van de samenleving’ – op een adequate wijze verwerkt en voor diens rekening gelaten.
Op dit punt hebben De Groene Amsterdammer en Pointer zorgvuldig gehandeld.

Relevante punten uit de Leidraad: A. en C.
Relevante eerdere conclusies: RvdJ 2021/14, RvdJ 2021/9, RvdJ 2020/27, RvdJ 2020/13 en RvdJ 2017/33
Relevante artikelen uit het Reglement voor de werkwijze van de Raad: 2 lid 1 en 9 lid 2

CONCLUSIE

De Groene Amsterdammer en Pointer hebben zorgvuldig gehandeld voor zover de klacht betrekking heeft op:
– onderdeel a. inhoudend dat in het artikel van 16 december 2020 een feitelijk onjuist en tendentieus verband is gelegd tussen Gezond Verstand, Tom Zwitser en het Dreigingsbeeld Terrorisme.
en
– onderdeel c. inhoudend dat De Groene Amsterdammer en Pointer klagers in een kwaad daglicht hebben gesteld door te beweren dat zij desinformatie verspreiden en complotdenkers zijn.

Voor zover de klacht is gericht tegen de beweringen in de artikelen van 20 december 2020 en 5 januari 2021 dat Gezond Verstand, Beckman en/of Café Weltschmerz in het netwerk zitten van de John Birch Society dan wel samenwerken of strijden met de John Birch Society (onderdeel b.) hebben De Groene Amsterdammer en Pointer onzorgvuldig gehandeld.

De klacht van Kuijpers namens Artsen Covid Collectief is niet inhoudelijk behandeld.

De Raad doet de aanbeveling aan De Groene Amsterdammer en Pointer om deze conclusie integraal of in samenvatting te publiceren.

Zo vastgesteld door de Raad op 12 juli 2021 door mr. J.J. van Eck, voorzitter, L.C. Hauben, M. Keppels, A. Olgun en mw. M. Thie, leden, in tegenwoordigheid van mw. mr. D.C. Koene, secretaris, en mr. G. Kamminga, plaatsvervangend secretaris.

Publicatie op www.pointer.kro-ncrv.nl d.d. 15 juli 2021