E. van de Beek / R. van der Noordaa, C. van de Ven en de hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer

Conclusie van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van

E. van de Beek
 
tegen

R. van der Noordaa, C. van de Ven en de hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer
 
De heer E. van de Beek heeft op 18 januari 2021 een klacht ingediend tegen de heer R. van der Noordaa, de heer C. van de Ven en de hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer (hierna gezamenlijk: De Groene Amsterdammer).

Een van de vice-voorzitters en de secretaris van de Raad hebben in een conclusie van 8 februari 2021 (VS 2021-5, niet gepubliceerd) beslist dat voor zover de klacht betrekking heeft op de belangen van klager, de klacht evident ongegrond is en dat ten aanzien van de overige klachtonderdelen het evident is, dat klager geen rechtstreeks belang heeft.

Klager heeft vervolgens op 18 februari 2021 beroep aangetekend tegen de hiervoor bedoelde conclusie.

Het beroep is behandeld op de zitting van de Raad van 26 maart 2021 op basis van de schriftelijke stukken. Daarbij heeft de Raad vastgesteld dat de klacht blijkens het klaagschrift vierledig is:
1. De bewering dat Bonanza Media een ‘spil’ is in een ‘desinformatiecampagne van de Russische inlichtingendienst GROe’ is smadelijk en wordt nergens hard gemaakt.
2. De bewering “Dat Russische spionnen zo vergaand invloed hebben op wat activisten en burgerjournalisten schrijven is een uniek voorbeeld van inmenging in Nederland.” slaat (onder meer) op klager. De Groene Amsterdammer voert geen enkel bewijs aan voor deze claim. De enige bewering die Bellingcat doet over een artikel van klager is dat het voor publicatie is voorgelegd aan een Russische spion via Yerlashova en dat er voor publicatie veranderingen zijn aangebracht in de tekst. Bellingcat trekt daaruit echter niet de conclusie dat Russische spionnen (vergaand) invloed hebben uitgeoefend op wat hij heeft geschreven. Overigens heeft Bellingcat op geen enkele manier bewezen dat een of meer artikelen van klager voor publicatie zijn voorgelegd aan een GROe-officier.
3. Mikpunt zijn vooral de andere twee betrokkenen bij Bonanza Media: Yerlashova en Van der Werff. Door de ongefundeerde beschuldigingen aan hun adres wordt indirect ook klager beschuldigd.
4. Er is klager en ook Yerlashova geen enkele vorm van wederhoor aangeboden.

In zijn conclusie van 26 april 2021 (RvdJ 2021/B4, niet gepubliceerd) heeft de Raad het volgende overwogen:
“Naar het oordeel van de Raad bestaat onvoldoende aanleiding voor de conclusie dat voor zover de klacht betrekking heeft op de zin “Dat Russische spionnen zo vergaand invloed hebben op wat activisten en burgerjournalisten schrijven is een uniek voorbeeld van inmenging in Nederland.” – waaronder begrepen het achterwege laten van wederhoor bij klager – deze evident ongegrond is. Het beroep van klager tegen dit onderdeel van de beslissing van de voorzitter en secretaris is derhalve gegrond.”
De klacht is in zoverre alsnog conform de normale procedure in behandeling genomen.
Verder heeft de Raad beslist dat de beslissing van de vice-voorzitter en secretaris voor het overige van kracht blijft.

Op 26 mei 2021 heeft mevrouw X. Schutte, hoofdredacteur, op de klacht gereageerd.

De klacht is behandeld op de digitale zitting van de Raad van 11 juni 2021 in aanwezigheid van de heren Van de Beek, Van der Noordaa en Van de Ven.

DE FEITEN

Op 12 november 2020 is op de website van De Groene Amsterdammer een artikel van de hand van Van der Noordaa en Van de Ven verschenen met de kop “Nederlandse MH17-activist blijkt schaakstuk voor Russische inlichtingendienst”. De intro van het artikel luidt:
“Een Nederlandse burgerjournalist die jarenlang desinformatie verspreidde over de MH17-ramp, werkte nauw samen met een Russische inlichtingendienst. Het onderstreept opnieuw hoe ver Rusland bereid is te gaan in de informatie-oorlogen die het voert.”

Het artikel bevat onder meer de volgende passages:
“Maar het Bellingcat-rapport gaat niet alleen over Van der Werff. Eind 2018 richtte de Nederlander samen met de Russin Yana Yerlashova een mediabedrijf op: Bonanza Media. Dit bedrijf blijkt nu de spil in een door de GROe-geleide desinformatiecampagne. Yerlashova is officieel de eigenaar en op dat moment minstens zo bekend als Van der Werff bij MH17-watchers.”
en:
“Bellingcat schrijft in hun rapport van vandaag dat het nog altijd onduidelijk is of Rusland het project heeft gefinancierd. Wat het onderzoekscollectief wel hard maakt is dat officieren van militaire inlichtingendienst GROe kort na de lancering van Bonanza Media contact leggen met de oprichters en een duurzame relatie opbouwen.
Sinds in ieder geval augustus 2019 wordt de Russische GROe-kolonel Sergey Chebanov dagelijks op de hoogte gehouden van de nieuwe plannen van Bonanza Media. Gedurende honderden gesprekken zit de kolonel, zo blijkt uit zendmastgegevens die Bellingcat onderzocht, op het GROe-hoofdkwartier in Moskou. Het tweetal krijgt van Chebanov een tijdelijke telefoon die officieel geregistreerd wordt op naam van een niet-bestaande Georgische vrouw. Omdat de kolonel ondanks alle veiligheidsmaatregelen soms ook met zijn eigen telefoon naar Yerslashova’s nieuwe telefoon belt, komt Bellingcat erachter hoe Bonanza en de GROe contact hebben met elkaar.
Behalve belletjes, gemiddeld twee per dag, wordt ook veel ge-smst en soms gemaild. Verhalen die zullen verschijnen op Bonanza Media of aankondigingen van nieuwe evenementen, worden eerst aan de kolonel voorgelegd. Door dit lijntje krijgen de Russen toegang tot de kleine maar luide groep van Nederlandse complotdenkers rondom MH17. Zo blijkt dat de in Nederland woonachtige pro-Kremlin activist Elena Plotnikova via Bonanza Media een tekst liet nakijken door Chebanov. Van de ex-Elsevier-journalist Eric van de Beek, inmiddels schrijver bij Bonanza en complotblad De Andere Krant, zijn via deze route verschillende stukken voorgelegd in Moskou. In een aantal gevallen lijkt het erop dat er hele zinnen zijn toegevoegd. Dat Russische spionnen zo vergaand invloed hebben op wat activisten en burgerjournalisten schrijven is een uniek voorbeeld van inmenging in Nederland.”
en:
“Van der Werff lijkt inmiddels voorzichtiger geworden. Waar eerder trots op zijn website stond dat hij samen met Yerlashova Bonanza Media oprichtte, zegt hij nu slechts een freelancer te zijn. Het zinnetje over de oprichting is verwijderd. Hij is – net als Yerlashova en Van de Beek – door Bellingcat tevergeefs gevraagd om wederhoor, maar dat weigert hij.”
 
Het artikel bevat een link naar het Bellingcat-rapport, waarnaar herhaaldelijk wordt verwezen. Dat rapport bevat onder meer de volgende passage:
“In another example of coordination with the GRU, on 3 May 2020 Yana Yerlashova emailed Col. Chebanov a draft article written by Bonanza Media’s hired Dutch contributor Eric van de Beek. The article was published the next day on BonanzaMedia.com. (…) Only three substantive changes had been made to Van de Beek’s article between the copy submitted by Yerlashova to the GRU officer and the published version. All of the edits expanded on the original draft’s attacks on Bellingcat: (…) Left: Altered text from the published article; Right: The original draft text, with changed text highlighted in red.
It is not clear who requested or suggested these changes. Formerly a journalist working for the Dutch Elsevier magazine, Eric van de Beek has a track record of voicing support for conspiracy theories on the internet such as those relating to 9/11; the White Helmets; the Douma chemical attack; and eventually also MH17. He has also shown a strong contempt towards Bellingcat, describing us as the “PR-firm of the CIA”, and declaring on 14 April 2018 that he refuses to read any Bellingcat article. Eric van de Beek declined to answer any of our questions for this research.”

DE STANDPUNTEN VAN PARTIJEN

Klager stelt – kort samengevat en voor zover nog relevant na de conclusie van 26 april 2021 – het volgende.
De zin “Dat Russische spionnen zo vergaand invloed hebben op wat activisten en burgerjournalisten schrijven is een uniek voorbeeld van inmenging in Nederland.” volgt direct op de passage waarin wordt gesproken over het voorleggen van zijn stukken aan een Russische inlichtingendienst. Daarbij komt dat hij de enige is die artikelen heeft geschreven voor de website van Bonanza Media. Het is daarom feitelijk onjuist dat in meervoud wordt gesproken over ‘activisten en burgerjournalisten’ die zouden hebben geschreven voor Bonanza Media. De passage slaat niet onder meer, maar uitsluitend op hem. Bovendien is hij geen ‘activist’ of ‘burgerjournalist’, maar een gediplomeerd journalist met een perskaart en vele jaren ervaring in de journalistiek.
Het artikel bevat een zware, ongefundeerde beschuldiging aan zijn adres. Met de zin wordt ten onrechte geïmpliceerd dat Russische spionnen vergaand invloed hebben op wat hij heeft geschreven en dat hij aldus zou hebben geholpen aan het verspreiden van desinformatie. De Groene Amsterdammer heeft haar gevolgtrekkingen op geen enkele wijze onderbouwd. Ook in het rapport van Bellingcat wordt niet de conclusie getrokken dat Russische spionnen invloed hebben uitgeoefend op wat hij heeft geschreven. In dat rapport wordt alleen beweerd, zonder bewijs, dat een artikel van klager is voorgelegd aan een Russische spion en dat er voor publicatie veranderingen zijn aangebracht in de tekst. De passage van De Groene Amsterdammer bevat geen ‘feitelijke weergave van de gang van zaken’, maar behelst een vrije interpretatie. Als het al waar is dat een artikel van klager voor publicatie naar een spion is gestuurd, dan volgt daaruit nog niet dat deze ‘vergaande invloed’ heeft gehad op zijn artikel, ook niet als het artikel dat naar de spion zou zijn gestuurd afwijkt van de versie zoals die gepubliceerd is.
Daarbij komt dat ten onrechte geen wederhoor bij hem is toegepast. Bellingcat bood eerder al geen mogelijkheid voor een inhoudelijk weerwoord. Maar zelfs als Bellingcat die mogelijkheid wel had geboden en klager die had geweigerd, had dat De Groene Amsterdammer niet ontslagen van de verplichting om wederhoor toe te passen. Klager wordt immers in de betreffende zin, die van De Groene Amsterdammer zelf afkomstig is, van ernstige misstanden beschuldigd en is daardoor in een kwaad daglicht gesteld. In dat verband wijst hij er ten slotte op dat de zware beschuldiging aan zijn adres heeft geleid tot vragen in de Tweede Kamer en reacties van het kabinet.

De Groene Amsterdammer stelt daar, eveneens samengevat, het volgende tegenover. Klager speelt in het artikel een zeer bescheiden bijrol, in een stuk dat verder niet over hem gaat. De bewuste passage, inhoudend dat van klager verschillende stukken zijn voorgelegd aan een Russische inlichtingendienst, volgt rechtstreeks uit het rapport van Bellingcat. Daarin is aan de hand van screenshots van mailboxen een onderbouwing van de passage gegeven. Uit het rapport blijkt verder dat er een verschil is tussen de versie van het artikel die is opgestuurd aan de kolonel en de versie die kort daarna is verschenen op de website. Er is niet geconcludeerd dat de Russische inlichtingendienst daadwerkelijk wijzigingen heeft doorgevoerd. In het artikel is slechts opgenomen dat ‘het erop lijkt dat in een aantal gevallen hele zinnen zijn toegevoegd’, zoals volgt uit het Bellingcat-rapport.
De door klager aangehaalde zin over de invloed van Russische spionnen op wat activisten en burgerjournalisten schrijven, betreft een conclusie die volgt op een hele reeks aan voorbeelden. De zin slaat dus niet exclusief op klager en die suggestie is ook niet gewekt. Wanneer een kolonel van een Russische inlichtingendienst honderden uren in contact staat met een website als Bonanza Media, telefoons geeft aan betrokkenen en actief, voor publicatie, teksten krijgt opgestuurd ter inzage of ter controle, kun je spreken van ‘invloed’, de term die in de betreffende passage is gekozen.
Wat betreft het wederhoor wijst De Groene Amsterdammer erop dat het artikel weliswaar een eigen duiding, analyse en verwijzingen naar eerder onderzoek omvat, maar dat de hoofdconclusies en nieuwswaardige observaties rechtstreeks komen uit de conclusies uit het openbare rapport van Bellingcat. Omdat het artikel slechts beschrijvend van aard is, zou het vragen om wederhoor geen toegevoegde waarde hebben gehad. Bovendien heeft Bellingcat al geprobeerd om een reactie te krijgen. In de slotparagraaf van het artikel is daarom ook opgemerkt dat de betreffende personen, onder wie klager, door Bellingcat om wederhoor zijn gevraagd, maar dat hebben geweigerd.
 
BEOORDELING VAN DE KLACHT
 
Kern van de klacht is dat de zin “Dat Russische spionnen zo vergaand invloed hebben op wat activisten en burgerjournalisten schrijven is een uniek voorbeeld van inmenging in Nederland.” uitsluitend slaat op klager die daarmee ten onrechte en zonder toepassing van wederhoor in een kwaad daglicht is gesteld. De Raad zal zich tot deze kern beperken.

Naar het oordeel van de Raad behelst de gewraakte zin een samenvattende conclusie van de verschillende passages daarvoor, die niet alleen op klager betrekking hebben. Uit die passages, die volgen uit het rapport van Bellingcat, blijkt genoegzaam dat een Russische inlichtingendienst invloed heeft (gehad) binnen Bonanza Media.

In de betreffende passages is bovendien voldoende onderscheid gemaakt tussen feiten, beweringen en meningen. Met de zin “In een aantal gevallen lijkt het erop dat er hele zinnen zijn toegevoegd.” is niet als feit gepresenteerd dat daadwerkelijk aanpassingen zijn verricht, nadat stukken aan een Russische inlichtingendienst zijn voorgelegd. De Groene Amsterdammer heeft bovendien aannemelijk gemaakt, dat voor die bewering voldoende grondslag bestaat in het Bellingcat-rapport.

Gelet op het voorgaande en in aanmerking genomen dat het artikel voornamelijk berichtgeving van feitelijke aard bevat, stond geen aanleiding voor het toepassen van wederhoor bij klager.

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat De Groene Amsterdammer journalistiek zorgvuldig heeft gehandeld.

Relevante punten uit de Leidraad: A., B.3 en C.
Relevante eerdere conclusies: RvdJ 2020/7 en RvdJ 2019/33

CONCLUSIE

R. van der Noordaa, C. van de Ven en De Groene Amsterdammer hebben journalistiek zorgvuldig gehandeld.
 
Zo vastgesteld door de Raad op 20 juli 2021 door mw. mr. A.E. van Montfrans-Wolters, voorzitter, S.A. Agterberg, L.A.M.M. Donders, J. Hoogenberg en mw. M. ten Katen, leden, in tegenwoordigheid van mw. mr. D.C. Koene, secretaris, en mr. G.A. van de Sluis, plaatsvervangend secretaris.