Vereniging X / A. Borovitskaya en de hoofdredacteur van het ANP

Conclusie van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van

Vereniging X

tegen

A. Borovitskaya en de hoofdredacteur van het ANP

Mevrouw Y, directeur, heeft op 18 februari 2020 namens de Vereniging X (klaagster) een klacht ingediend tegen mevrouw A. Borovitskaya en het ANP (hierna gezamenlijk: het ANP). Bij de beoordeling van de klacht is verder correspondentie van klaagster en F. Staps, hoofdredacteur, betrokken van 21 februari 2020 en 23 maart 2020.

De klacht is behandeld op de zitting van de Raad van 11 september 2020. Aan de zijde van klaagster waren mevrouw Y en mevrouw Z, manager Marketing & Communicatie, aanwezig. Namens het ANP zijn de heer Staps en mevrouw Borovitskaya, redacteur, verschenen.

DE FEITEN

Op 17 februari 2020 heeft het ANP een bericht verspreid van de hand van Borovitskaya, met de kop “Tientallen Chinese koks in quarantaine om coronavirus”. Het artikel luidt:
“Zeker twintig koks en andere personeelsleden van Chinese restaurants hebben de afgelopen weken op verzoek van hun werkgever geïsoleerd thuis of ‘opgesloten’ gezeten in een vakantiehuisje. Het gaat om medewerkers die recentelijk in China zijn geweest. Dat vertelde directeur [Y] van de vereniging [X] aan het ANP. De vereniging dringt bij de horecazaken aan om medewerkers in quarantaine te plaatsen in verband met het nieuwe coronavirus.
“Hoewel Chinese restaurants niets extra’s hoeven te doen van de GGD en het RIVM, adviseren wij om het personeel dat uit China terugkomt, voor twee weken te isoleren”, schreef [X] al in een nieuwsbrief in januari aan vrijwel alle Chinese eetgelegenheden in Nederland. Dat zijn er zo’n 2200.
Veel personeel is met vakantie gegaan na de drukte van kerst en oud en nieuw. Het zijn vaak Chinese Nederlanders die bij familie op bezoek waren voor het Chinees Nieuwjaar. [Y] benadrukt dat het gaat om voorzorgsmaatregelen.
Chinese restaurants krijgen sinds de uitbraak van het virus meer dan eens vragen over bezorgde klanten of de kok bijvoorbeeld recent in China is geweest. Daarnaast werden de laatste tijd steeds meer kwetsende opmerkingen of flauwe grappen gemaakt als gevolg van de virusuitbraak, merkt de vereniging op.”

Naar aanleiding van de publicatie heeft klaagster om rectificatie verzocht. Het ANP heeft vervolgens de volgende toelichting – een zogeheten ‘geeltje’ – bij het artikel geplaatst:
“[X] vindt de kop van dit bericht suggestief. Volgens directeur [Y] zou in de kop ‘preventief in quarantaine’ moeten staan. In de derde alinea staat dat er veel personeel op vakantie is gegaan na de drukte rond de feestdagen. Volgens [X] is meer personeel dan in andere periodes op vakantie gegaan omdat de horeca het in de eerste weken van het jaar rustiger heeft en dus meer personeel kan missen. De zin ‘[Y] benadrukt dat het gaat om voorzorgsmaatregelen.’ slaat op het advies dat [X] in januari verspreidde.”

DE STANDPUNTEN VAN DE PARTIJEN

Klaagster stelt – samengevat – het volgende. De kop van het artikel is suggestief, tendentieus en misleidend. Door de kop wordt de indruk gewekt dat koks besmet zijn met het coronavirus en daarom in quarantaine zitten. Dit is op verschillende punten feitelijk onjuist. Het woord ‘quarantaine’ suggereert dat de desbetreffende personeelsleden daadwerkelijk ziek waren, terwijl het slechts ging om een voorzorgsmaatregel. Bovendien ging het – zoals het ANP wist – niet alleen om koks, maar ook om ander personeel zoals obers.
Verder meent klaagster dat de essentie van haar boodschap is verdraaid. Zij heeft niet gezegd dat ‘veel’ personeel met vakantie is gegaan, maar dat ‘meer’ personeel gemist kon worden. Daarbij komt dat de meeste personeelsleden (Chinese) Nederlanders zijn, die in Nederland zijn gebleven. Slechts enkelen zijn naar China gegaan. Het ANP wilde dat klaagster een exact aantal personeelsleden opgaf, dat in quarantaine zat. Omdat klaagster dat niet precies wist, heeft zij gezegd dat sprake was van ‘enkelen of tientallen’. Op de vraag van het ANP of dat meer in de richting ging van twintig of van vijftig, antwoordde klaagster dat zeker geen sprake was van vijftig gevallen.
Ten slotte stelt klaagster dat zij het artikel pas ná publicatie ter kennisneming heeft ontvangen, ondanks haar verzoek om dat vóór publicatie toe te sturen.
Op de zitting benadrukt klaagster dat in februari 2020 de situatie erg gevoelig was. Toen was het coronavirus nog onbekend en werd dat direct gelinkt aan China. Klaagster wijst in dit verband ook op het carnavalslied van Radio 10 “Voorkomen is beter dan Chinezen” dat in diezelfde maand werd uitgebracht. In dat licht heeft klaagster het ANP verzocht de berichtgeving te rectificeren en alsnog in de kop de term ‘preventief’ of ‘uit voorzorg’ op te nemen. Dat heeft het ANP echter geweigerd.

Het ANP stelt daar – eveneens samengevat – het volgende tegenover. Op verzoek van afnemers zijn koppen kort en bondig. In het artikel wordt verschillende keren, onder meer direct in de eerste zin, benoemd dat ook sprake is van ander personeel dan alleen koks. Daarbij komt dat iemand die in quarantaine zit, niet noodzakelijkerwijs ziek is. Zo staat op de website van het RIVM dat quarantaine een voorzorgsmaatregel is om verspreiding van een infectieziekte tegen te gaan. Bovendien staat nergens in het bericht dat de Chinese werknemers ziek waren. Het was dan ook niet nodig om het woord ‘preventief’ in de kop op te nemen. Het ANP wijst erop dat op het moment van publicatie in Nederland nog geen enkele besmetting was geregistreerd. Als het bericht zou zijn geïnterpreteerd zoals klaagster dat heeft gedaan, zou het zeker zijn opgemerkt en groot nieuws zijn geweest. Daarvan was echter geen sprake.
Het ANP betwist dat de boodschap van klaagster is verdraaid. Klaagster heeft gezegd dat het ging om ‘tientallen’. Nadat daarop is doorgevraagd werd duidelijk dat het zeker niet ging om vijftig personen. Daarom is gekozen voor het minst vergaande aantal, namelijk twintig.
Gelet op het voorgaande bestond geen aanleiding om het bericht te rectificeren. Uit coulance is bij het artikel een zogeheten ‘geeltje’ geplaatst. Dat is een geel blok dat zichtbaar is als een afnemer het bericht zoekt of in de toekomst nog wil gebruiken. Het staat bovenaan het artikel en is door de opmaak niet te missen. Dit is voor het ANP een vergaande actie, die slechts bij hoge uitzondering voorkomt.
Op de zitting heeft Borovitskaya hieraan nog toegevoegd dat zij vaker haar teksten ná publicatie toestuurt aan een betrokkene, omdat dan nog niet bekend is in welk medium het bericht verschijnt. Zij heeft in de vraag van klaagster om toezending van de publicatie, zeker niet het verzoek gehoord om dat vooraf te mogen inzien.

BEOORDELING VAN DE KLACHT

De Raad stelt voorop dat het journalistiek gebruikelijk is dat een artikel in de kop scherp(er) wordt aangezet; een kop mag een vergroving van de inhoud van het bijbehorende artikel bevatten. Daarmee worden de grenzen van journalistieke zorgvuldigheid alleen overschreden als de kop geen grond vindt in het artikel. Naar het oordeel van de Raad is dat hier niet het geval.

Direct in de eerste zin van het artikel wordt duidelijk gemaakt dat sprake is van ander personeel dan alleen koks. Verder wordt de term ‘quarantaine’ doorgaans niet zo beperkt opgevat als klaagster dat heeft gedaan; het gaat daarbij geenszins (alleen) om personen die ook daadwerkelijk ziek zijn. Bovendien blijkt uit het artikel dat het in dit geval ging om een voorzorgsmaatregel die niet was verordonneerd door de GGD en het RIVM, maar die was geadviseerd door de branche-organisatie zelf.

De Raad begrijpt dat de positie van Chinese restaurants op het moment van de publicatie gevoelig lag en dat klaagster liever zou hebben gezien dat ook de kop van de ANP-publicatie alle nuances zou bevatten die in de publicatie zelf staan vermeld. Dit is echter onvoldoende voor de conclusie dat de berichtgeving onzorgvuldig is.

Niet is gebleken dat het artikel relevante feitelijke onjuistheden bevat. Er is geen zodanig vertekend beeld of onzorgvuldige weergave van de kwestie gegeven, dat daarmee sprake is van niet-waarheidsgetrouwe berichtgeving.

Ten slotte overweegt de Raad dat een journalist in beginsel niet verplicht is om voorafgaand aan de publicatie zijn concept voor te leggen aan een betrokkene. Dat kan anders zijn als daarover afspraken zijn gemaakt, maar daarvan is in dit geval niet gebleken.

Gelet op het voorgaande bestond voor het ANP geen aanleiding de berichtgeving te rectificeren. Het siert het ANP dat hij de klacht oplossingsgericht heeft behandeld, in het bijzonder door klaagster tegemoet te komen en het zogeheten ‘geeltje’ bij het bericht te plaatsen.

Het voorgaande leidt tot de conclusie dat het ANP journalistiek zorgvuldig heeft gehandeld.

Relevante punten uit de Leidraad van de Raad: A. en D.
Relevante eerdere conclusies van de Raad: RvdJ 2020/16 en 2018/24

CONCLUSIE

A. Borovitskaya en het ANP hebben zorgvuldig gehandeld.

Zo vastgesteld door de Raad op 26 oktober 2020 door prof. mr. B.E.P. Myjer, voorzitter, S.A. Agterberg, L.C. Hauben, mw. A. Karadarevic en mw. L.M. van de Langenberg MSc, leden in tegenwoordigheid van mw. mr. D.C. Koene, secretaris, en mr. N. Tibold, plaatsvervangend secretaris.