050Vastgoed en R. Ludwig / W. Groeneveld en de hoofdredacteuren van Dagblad van het Noorden en Sikkom

Conclusie van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van

050Vastgoed en R. Ludwig

tegen

W. Groeneveld en de hoofdredacteuren van Dagblad van het Noorden en Sikkom

De heer mr. A.A. Westers, advocaat te Groningen, heeft op 5 maart 2024 namens 050Vastgoed en de heer R. Ludwig (klagers) een klacht ingediend tegen de heer W. Groeneveld en de hoofdredacteuren van Dagblad van het Noorden en Sikkom. Na verzoek van de secretaris heeft mr. Westers de klacht ingekort ingediend op 12 maart 2024. Bij de beoordeling van de klacht is verder een door de heer mr. T. van der Bles, bedrijfsjurist Mediahuis Noord, namens Groeneveld, Dagblad van het Noorden en Sikkom opgestelde reactie van 4 april 2024 betrokken.

De klacht is behandeld op de zitting van de Raad van 26 april 2024. Aan de zijde van klagers zijn Ludwig en mr. Westers verschenen. Namens Dagblad van het Noorden was Groeneveld aanwezig, vergezeld door de heer Y. Delfstra, jurist van Robin Hood. Sikkom is niet verschenen.

DE FEITEN

Op 21 oktober 2023 heeft Sikkom een artikel van de hand van Groeneveld gepubliceerd met de kop “Nog veel meer foute energielabels in Groningen waardoor verhuurders ten onrechte miljoenen incasseren”. Verder heeft Sikkom op 11 januari 2024 een artikel van de hand van Groeneveld gepubliceerd met de kop “Groningse huurders betalen maandelijks 170 euro te veel: ‘Er zijn foute energielabels afgegeven’”.

Op 23 oktober 2023 heeft Dagblad van het Noorden een artikel van de hand van Groeneveld gepubliceerd met de kop “Meer energielabels kloppen niet in Groningen. Huurders betalen wellicht al jaren ruim 100 euro per maand te veel”. De intro van het artikel luidt:
“Bij nog eens honderd huurwoningen in Groningen is door een onafhankelijke expert vastgesteld dat het geldige energielabel niet klopt. Daardoor betalen die huurders zo’n 35 euro per maand te veel huur. Hoe kan dat?”
Het artikel bevat onder meer de volgende passages:
“Dat blijkt uit onderzoek van Robin Hood (juridisch dienstverlener gespecialiseerd in het huurrecht uit Groningen) en Stadsblog Sikkom. Dat zou betekenen dat die huurders in totaal bijna 1 miljoen euro te veel betaalden de afgelopen jaren.”
en:
“De woningen zijn eigendom van Boersma en Roeloffs, twee verhuurders uit Zuid-Holland die onder meer in Amsterdam en in Groningen honderden woningen bezitten. De energielabels zijn jaren geleden afgegeven door Ruben Ludwig van 050Vastgoed uit Groningen en volgens deze partij zit 12 centimeter isolatiematerieel in de muren van de oude Hamrik-school. Dat is niet in het geval. Sterker: er is maar ruimte voor 6 centimeter isolatie. Yoeri Delfstra van Robin Hood: “Het verschil tussen 6 of 12 centimeter is het verschil tussen een A en D, E of F-label. Bij de Grote Appelstraat was de gevel ook extra geïsoleerd, volgens de door Ludwig ingevulde officiële opnameformulieren, maar toen we de 180 gradencamera in de spouwmuur staken, bleek er niks te zitten. De Eendrachtskade bleek, in tegenstelling tot wat Ludwig beweerde, ook geen gevelisolatie te hebben.””
en:
“De labels zijn vastgesteld door Ludwig en zijn advocaat Bertil Westers van Bout Advocaten legt uit hoe hij te werk ging. Naast eigen observatie maakte Ludwig ook gebruik van rapporten rondom renovatiejaren, bouwtekeningen en toezeggingen van pandeigenaren. Belangrijk onderdeel van alle documenten, die de advocaat van Ludwig doorstuurt, zijn de verklaringen van Ecocert en Buildinglabel. Die verklaringen hebben duiding nodig.
Het hele systeem van energielabels hangt onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Erkende organisaties als Ecocert en Buildinglabel mogen de labels opgeven in het landelijke register en werken met inspecteurs zoals Ludwig, die aangesloten was bij eerst Buildinglabel en daarna Ecocert.
Uit mailwisseling – in handen van Stadsblog Sikkom en Dagblad van het Noorden – blijkt dat de labels leunen op beloftes, maar ook op een papieren werkelijkheid. Zo mailt Ecocert over de labels van de betreffende panden: “De gevelisolatie en de HR++ beglazing worden onderbouwd met tekeningen, detaillering en foto’s. Wat echter ontbreekt is de bewijslast voor de gekozen isolatiewaarde voor dak- en vloerisolatie. Dit zie ik niet terug op het bestek en op de tekeningen en ook zie ik hier geen foto’s van in het dossier.”
‘Gebruikelijke werkwijze’
En daar lijkt de oorzaak van de verkeerde labels te liggen. Er wordt vanuit gegaan dat isolatie aanwezig is omdat het een gerenoveerd schoolgebouw is en omdat de pandeigenaar zou hebben aangegeven dat er bepaalde isolatiewaarden in zitten. Maar uit het onderzoek van Robin Hood blijkt dat die isolatie ontbreekt
Volgens Maarten den Ouden van Ecocert ligt daar vermoedelijk geen kwade opzet aan ten grondslag. “De dossiers zijn minstens acht jaar oud, het ging toen anders dan nu. Er zaten bijvoorbeeld maar vijf bewijsfoto’s in de opname van de oude Hamrik-school, tegenwoordig moet je eerder vijftig foto’s toevoegen. Daarnaast was het toen gangbaar en toegestaan om op basis van renovatiejaren, bouwtekeningen en toezeggingen van de eigenaar te werken. Als daaruit blijkt dat er 10 centimeter isolatie in de muur zit, kun je dat opgeven. Maar dat zit er dus niet in.
De fout ligt, denkt Den Ouden, eerder bij de eigenaar die de bouwtekeningen heeft aangeleverd. Dat is in lijn met wat de advocaat van Ludwig stelt: “Van moedwillig en laakbaar handelen van cliënten is ook bij verschillen en onjuistheden voor de mogelijke feitelijke situatie geen sprake.””

Op 15 november 2023 hebben klagers hun bezwaren tegen de publicaties kenbaar gemaakt aan Mediahuis Noord en daarbij onder meer het volgende geschreven:
“Hierdoor verzoek ik u het ertoe te leiden dat de betreffende reactie wordt verwijderd en dat toekomstige berichten met daarin persoonlijke informatie van 050Vastgoed en haar bestuurders onmiddellijk worden verwijderd. Cliënten gaan ervan uit dat ze u niet hoeven te wijzen welke mogelijke gevolgen het publiceren van dergelijke informatie kan hebben.”

Verder hebben klagers op 17 januari 2024 onder meer het volgende aan Mediahuis Noord geschreven:
“Ik verzoek u deze klachten en het verzoek om rectificatie op korte termijn in behandeling te nemen. In geval een tijdige en positieve reactie uitblijft zien cliënten zich genoodzaakt tot vervolg stappen, waaronder het indienen van een klacht bij de Raad voor de Journalistiek en een verzoek tot rectificatie.”

DE STANDPUNTEN VAN PARTIJEN

Klagers stellen – kort samengevat – het volgende. Er is onjuist en onzorgvuldig over hen bericht. De opname en informatievergaring van woningen ten behoeve van het opstellen van energielabels was destijds volledig in overeenstemming met de protocollen. Dit is gecontroleerd en bevestigd door gecertificeerde instellingen voor het afmelden van de energielabels. Ter onderbouwing hiervan hebben klagers Groeneveld voorzien van allerlei informatie, waarbij zij de verantwoordelijkheden en protocollen hebben toegelicht. Daarmee is echter niets gedaan. Nu zijn er, door iemand die daar belang bij heeft, allerlei beschuldigingen geuit tegen klagers zonder dat is onderzocht of hiervoor een deugdelijke grondslag bestaat. Het resultaat is dat er eenzijdig en tendentieus over klagers is bericht. Zelfs de door Sikkom geraadpleegde deskundige heeft bevestigd dat van kwade opzet geen sprake is, omdat het destijds gebruikelijk was om af te gaan op toezeggingen en bouwtekeningen van de eigenaar. Die ontlastende informatie is niet in de publicaties opgenomen. Verder is het onjuist dat Ludwig labels heeft afgegeven en alle panden heeft opgenomen. Hij heeft alleen de Eendrachtskade opgenomen en de overige panden zijn opgenomen door de heer Ziengs. Ter zitting hebben klagers in dit verband toegelicht dat de naam van Ludwig op de opnameformulieren staat, omdat hij het vereiste certificaat had. Hij heeft echter Ziengs als ZZP’er ingehuurd om de panden op te nemen en Ecocert wist van deze constructie. Verder doet Groeneveld in het artikel van Sikkom van 21 oktober 2023 het ten onrechte voorkomen dat 050Vastgoed nog altijd energielabels verzorgt. De betreffende labels zijn afgegeven door BuildingLabel en Ecocert, die daarvoor verantwoordelijk zijn.
Daarnaast stellen klagers dat de naam van Ludwig ten onrechte en onnodig, en daarmee in strijd met zijn privacy, is genoemd. Ter zitting heeft Ludwig in dit verband toegelicht dat hij geen bezwaar heeft tegen de vermelding van zijn naam als zodanig, maar omdat hij door die vermelding in verband wordt gebracht met (vermeend onjuiste) energielabels van panden die hij niet zelf heeft opgenomen. Hij heeft daarvan niet alleen zakelijk hinder ondervonden, omdat hij klanten heeft verloren, maar ook persoonlijk, omdat zijn telefoonnummer onder één van de artikelen was geplaatst en hij vervolgens intimiderende telefoontjes kreeg.
Naar aanleiding van de reactie van Mediahuis Noord voeren klagers aan dat de Raad ook de artikelen van Sikkom moet beoordelen. Die artikelen zijn eveneens geschreven door Groeneveld. Bovendien wordt in de publicatie van 23 oktober 2023 in Dagblad van het Noorden verwezen naar het artikel van Sikkom van 21 oktober 2023. De artikelen zijn met elkaar verweven en beide titels zijn onderdeel van Mediahuis Noord. Daarbij komt dat in de reactie van 4 april 2024 ook namens Sikkom verweer is gevoerd, zodat niet wordt voldaan aan de voorwaarden van artikel 9 lid 7 van het Reglement.
Ten slotte hebben klagers laten weten dat er geen juridische procedures lopen over de publicaties en dat zij ook geen juridische maatregelen zullen nemen.

Mediahuis Noord heeft allereerst gesteld dat de volledige klacht niet voor behandeling in aanmerking komt, omdat klagers meermaals hebben gesuggereerd een gerechtelijke procedure te willen voeren. Verder gaat de klacht voornamelijk over het journalistiek handelen door en de publicaties van Sikkom. De hoofdredacteur van Sikkom heeft in het verleden echter herhaaldelijk aan de Raad bericht dat hij niet wenst mee te werken aan de procedure van de Raad en dat is nog steeds zo. Op de zitting heeft Groeneveld in dat verband benadrukt dat hij alleen namens Dagblad van het Noorden is verschenen en niet (ook) namens Sikkom. Het handelen van Groeneveld voorafgaand aan de publicaties heeft plaatsgevonden in de context van de Sikkom-artikelen. De klacht tegen Sikkom is niet van algemene strekking of principieel belang, en ook daarom dient de klacht in zijn geheel – dus ook voor zover deze is gericht tegen Dagblad van het Noorden – niet inhoudelijk te worden behandeld. Dagblad van het Noorden heeft het eerste artikel van Sikkom alleen bewerkt en het is te complex om de klacht slechts tot dat kleine deel te beperken.
Alleen voor het geval dat de Raad de klacht tegen Dagblad van het Noorden wel inhoudelijk behandelt, wordt – samengevat – nog het volgende aangevoerd. Volgens Dagblad van het Noorden is het feitelijk juist dat de betreffende energielabels niet kloppen en dat huurders te veel hebben betaald. Het is ook nieuwswaardig te berichten over de foutieve informatie die aan de energielabels ten grondslag ligt. Daarbij komt de voor klagers ontlastende informatie gewoon aan de orde, zodat geen sprake is van eenzijdige of tendentieuze berichtgeving. Er wordt bijvoorbeeld vermeld dat van opzet vermoedelijk geen sprake was en dat de werkwijze, waarbij onder meer is afgegaan op bouwtekeningen, destijds kennelijk gebruikelijk was. Tegelijkertijd was er genoeg reden om kritisch te blijven op de handelwijze ven de consequenties daarvan. Ook wordt het onderscheid tussen Ludwig, Ziengs, Ecocert en BuildingLabel voldoende duidelijk gemaakt. Ludwig blijkt echter een grote rol te hebben als eigenaar van 050Vastgoed – die verantwoordelijk is voor de door Ziengs uitgevoerde opnames – en als EPA-adviseur. De koepelorganisaties voeren enkel steekproefsgewijs audits uit. De houding van klagers was bovendien niet constructief. Op de momenten dat werd gevraagd om concrete antwoorden, werden er enorme hoeveelheden – grotendeels irrelevante – bestanden zonder behoorlijke toelichting toegestuurd. Tot slot wordt de privacy van Ludwig niet verder aangetast dan nodig. Het artikel gaat hoofdzakelijk over de misstanden omtrent de energielabels, waarin klagers een rol spelen.

BEOORDELING VAN DE ONTVANKELIJKHEID VAN KLAGERS gelet op het bepaalde in artikel 2 lid 2 van het Reglement voor de werkwijze van de Raad

Sinds 1 januari 2024 is in artikel 2 lid 2 van het Reglement voor de werkwijze van de Raad het volgende bepaald:
“De Raad neemt klachten die ook onderwerp zijn van een juridische procedure niet (verder) in behandeling. Met het indienen van een klacht bij de Raad, accepteert klager dat hij afziet van het tevens nemen van rechtsmaatregelen omtrent dezelfde publicatie(s) en/of journalistieke gedraging(en).”

Zoals is toegelicht in het persbericht van de Raad van 21 november 2023 bij de totstandkoming van het huidige artikel 2 lid 2 van het Reglement, kunnen klagers een voor hen gunstige uitspraak van de Raad gebruiken om druk uit te oefenen op redacties door te dreigen met juridische vervolgstappen en daarmee kostbare juridische procedures. Dat is strijdig met aard en opzet van de klachtbehandeling door de Raad, waarbij het juist gaat om zelfregulering en laagdrempeligheid.
Met artikel 2 lid 2 van het Reglement is daarom beoogd een klager te dwingen tot een duidelijke keuze: of hij kiest voor zelfregulering door de Raad of hij maakt gebruik van juridische mogelijkheden.
Zowel in de informatie op de website van de Raad over het indienen van een klacht als in de blog van de voorzitter van de Raad van 16 januari 2024 is dit als volgt verwoord: “De Raad neemt geen klachten meer in behandeling van klagers die omtrent dezelfde journalistieke gedragingen juridische procedures in gang (willen) zetten, reeds hebben gezet of dat niet uitsluiten.”
In het licht van deze achtergrond moet artikel 2 lid 2 van het Reglement ruim worden uitgelegd en moeten daaronder ook voorbereidingshandelingen ten behoeve van een juridische procedure worden verstaan.

Mediahuis Noord heeft in dit verband gewezen op de berichten van klagers van 15 november 2023 en 17 januari 2024. Uit die berichten blijkt nog niet direct van voorbereidingshandelingen ten behoeve van een juridische procedure, zodat van een evidente niet-ontvankelijkheid geen sprake is. Wel heeft de Raad op de zitting uitdrukkelijk aan klagers gevraagd of zij inmiddels een juridische procedure in gang hebben gezet dan wel van plan zijn juridische maatregelen te nemen. De advocaat van klagers heeft hierop ontkennend geantwoord en meegedeeld dat klagers met het indienen van de klacht bij de Raad hebben geaccepteerd dat zij afzien van het nemen van rechtsmaatregelen omtrent dezelfde publicaties en/of journalistieke gedragingen.

De Raad ziet daarom geen aanleiding reeds om deze reden de klacht niet in behandeling te nemen.

BEOORDELING VAN DE KLACHT voor zover deze is gericht tegen de artikelen van Sikkom van 21 oktober 2023 en 11 januari 2024

In artikel 9 lid 7 van het Reglement voor de werkwijze van de Raad is het volgende bepaald:
“Indien de klacht is ingediend tegen een medium dat of een journalist die zich uit beginsel niet verweert, ziet de Raad af van behandeling, tenzij de klacht volgens de Raad van algemene strekking of principieel belang is.”

In de reactie van 4 april 2024 heeft Mediahuis Noord uitdrukkelijk laten weten dat Sikkom nog steeds uit beginsel geen medewerking wenst te verlenen aan de procedures bij de Raad. Om die reden is namens Sikkom geen inhoudelijk verweer gevoerd en is aan de Raad verzocht de klacht niet inhoudelijk te behandelen. Daarnaast heeft Groeneveld op de zitting benadrukt dat hij daar niet (mede) namens Sikkom is verschenen.

De Raad gaat in dergelijke gevallen slechts tot behandeling van de klacht over in het bijzondere geval dat deze van algemene strekking of van principieel belang is. Daarvan is hier niet gebleken.

Klagers maken bezwaar over de wijze waarop over hen wordt bericht. De Raad vindt niet dat de strekking van de klacht het belang van klagers in zodanige mate overstijgt, dat sprake is van een algemene strekking. Dat een inhoudelijk oordeel van de Raad mogelijk ook anderen ten goede komt, is daartoe onvoldoende.

Ook ziet de Raad geen aanknopingspunten voor de conclusie dat de klacht betrekking heeft op elementen van het journalistieke proces waarover de Raad zich niet eerder heeft uitgelaten, en daarmee van principieel belang is. De klacht gaat in de kern over onjuiste en onvolledige berichtgeving en de totstandkoming van de publicaties. De Raad heeft hierover in zijn Leidraad algemene uitgangspunten geformuleerd die in diverse conclusies zijn uitgewerkt. Gesteld noch gebleken is dat de door de Raad gehanteerde criteria onvoldoende duidelijk zijn. Dat Sikkom niet volgens deze criteria zou hebben gehandeld, maakt op zichzelf de klacht nog niet van principieel belang.

De Raad ziet dan ook geen aanleiding de klacht over de artikelen van Sikkom inhoudelijk te behandelen. Dat de artikelen met elkaar zijn verweven en Sikkom en Dagblad van het Noorden allebei vallen onder Mediahuis Noord, maakt dit – gezien de duidelijke reactie van 4 april 2024 en in het licht van artikel 9 lid 7 van het Reglement – niet anders.

BEOORDELING VAN DE KLACHT voor zover deze is gericht tegen het artikel van Dagblad van het Noorden van 23 oktober 2023

Dit artikel is weliswaar verweven met de berichtgeving in Sikkom, maar dat neemt niet weg dat Dagblad van het Noorden een eigen verantwoordelijkheid heeft voor haar publicatie.
Op de zitting heeft Groeneveld een toelichting heeft gegeven op zijn onderzoek, maar dat onderzoek heeft hij voor een groot deel gedaan in het kader van de artikelen van Sikkom, die – gelet op wat hiervoor is geconcludeerd – niet ter beoordeling voorliggen. De Raad betrekt de toelichting daarom slechts bij de beoordeling voor zover die relevant is voor de klacht over de inhoud van het artikel van 23 oktober 2023.

Voor de goede orde merkt de Raad verder op dat zijn procedure zich niet leent voor zelfstandig feitenonderzoek. De Raad kan niet vaststellen door wie de betreffende woningen zijn opgenomen en of daarbij fouten zijn gemaakt, en hij zal zich daarover dan ook niet uitlaten.

Klagers vinden in de kern dat Dagblad van het Noorden – in het licht van de door hen aangeleverde informatie – zorgvuldiger had moeten berichten over wie de genoemde woningen heeft opgenomen en duidelijker had moeten maken dat destijds kon worden afgegaan op onder meer bouwtekeningen. Ludwig heeft ook geklaagd over de vermelding van zijn naam, maar ter zitting is gebleken dat hij daartegen alleen bezwaar heeft in verband met de (vermeende) onjuistheden in het artikel. Aangezien dit valt onder de hiervoor geformuleerde kern van de klacht (onzorgvuldige berichtgeving), zal de Raad niet afzonderlijk beoordelen of de privacy van Ludwig verder is aangetast dan in het kader van de berichtgeving redelijkerwijs noodzakelijk is.

Naar het oordeel van de Raad komt in het artikel duidelijk genoeg naar voren dat ten tijde van het opstellen van de energielabels kon worden afgegaan op onder meer de bouwtekeningen. Zo heeft Westers in het kader van het wederhoor meegedeeld dat gebruik is gemaakt van rapporten rondom renovatiejaren, bouwtekeningen en toezeggingen van pandeigenaren. Vervolgens heeft een werknemer van Ecocert, een objectievere bron dan klagers zelf, toegelicht dat er vermoedelijk geen kwade opzet was, omdat de door klagers gevolgde werkwijze gangbaar en toegestaan was.
Verder wordt ook over het opnemen van de betreffende woningen niet dermate onjuist of onvolledig bericht, dat sprake is van onzorgvuldige berichtgeving. Dagblad van het Noorden kon afgaan op de officiële opnameformulieren, waarop – zoals klagers op de zitting hebben bevestigd – nu eenmaal de naam van Ludwig staat omdat hij in het bezit was van een geldig certificaat. Bovendien was Ludwig eigenaar van 050Vastgoed en daarmee verantwoordelijk voor het werk van de ingehuurde ZZP’er, die – naar klagers stellen – feitelijk de woningen heeft opgenomen.
Hoewel Dagblad van het Noorden in het licht van de aangeleverde informatie wellicht nog genuanceerder had kunnen berichten over deze feitelijke constructie, is geen sprake van niet waarheidsgetrouwe berichtgeving over de constructie. Dit brengt ook mee dat het vermelden van de naam van Ludwig niet onzorgvuldig was.

Het voorgaande leidt ertoe dat de klacht ongegrond is.

Relevante punten uit de Leidraad: A., C. en C.1
Relevante eerdere conclusies (onder meer): RvdJ 2023/16, RvdJ 2023/10 en RvdJ 2023/8
Relevant artikelen uit het Reglement voor de werkwijze van de Raad: 2 lid 2 en 9 lid 7

CONCLUSIE

De klacht over de artikelen van Sikkom van 21 oktober 2023 en 11 januari 2024 is niet van algemene strekking of principieel belang en wordt daarom niet inhoudelijk behandeld.

De klacht over het artikel van Dagblad van het Noorden van 23 oktober 2023 is ongegrond.

Zo vastgesteld door de Raad op 20 juni 2024 door mr. J.J. van Eck, voorzitter, L.C. Hauben, mr. N.A.M. van Herten, drs. E.M.H. Lemaier en M. Thie, leden, in tegenwoordigheid van mr. D.C. Koene, secretaris, en mr. G.A. van de Sluis, plaatsvervangend secretaris.