B.F.M. Droog / F. Smit en de hoofdredacteur van Brainwash (HUMAN)

Conclusie van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van

B.F.M. Droog
 
tegen

F. Smit en de hoofdredacteur van Brainwash (HUMAN)

De heer B.F.M. Droog te Eenrum (klager) heeft op 3 augustus 2021 een klacht ingediend tegen mevrouw F. Smit en de hoofdredacteur van Brainwash (hierna gezamenlijk: Brainwash). Bij de beoordeling van de klacht is verder correspondentie van partijen betrokken van 7, 9 en 16 september 2021.

De klacht is behandeld op de zitting van de Raad van 17 september 2021 in aanwezigheid van klager. Brainwash is daar niet verschenen.

DE FEITEN

Op 30 juli 2021 is een aflevering van het programma Brainwash Zomerradio uitgezonden met de titel “Joris van Casteren”. De uitzending, waarin Smit schrijver Joris van Casteren interviewt, is ingeleid als volgt:
“Rauw, allesverterend isolement komt hij tegen, en mensen die letterlijk ziek worden van de eenzaamheid: schrijver Joris van Casteren. In zijn werk als coördinator voor De Eenzame Uitvaart brengt hij overledenen zonder familie een laatste groet met een verhaal of gedicht. In zijn boek “Eenzaamheid” belicht hij het raadselachtige fenomeen van verschillende kanten. (…)”

Verder bevat de uitzending het volgende fragment:
Smit:
“Je hebt ehm, je bent gevraagd voor de eenzame uitvaarten, dat is natuurlijk ideaal dan, als je gefascineerd bent door mensen die in eenzaamheid leven.”
Van Casteren:
“Ja, het is een beetje raar gelopen. Maar, om even de eenzame uitvaart toe te lichten, dat is dus door Frank Starik ooit opgericht. In het jaar 2000, omdat hij toen had vernomen dat er in Amsterdam net als in de meeste plekken in Nederland mensen die eenzaam overlijden, dus zonder dat er familieleden of vrienden zijn die naar de uitvaart komen of die het regelen, überhaupt al, ja, die werden gewoon zonder ceremonie, ja, in de grond gestopt, zeg maar. En hij zei: kunnen we daar niet iets voor doen. Laten we een, een ja, dichters een gedicht voor deze mensen schrijven. En zo is de Poule des Doods ontstaan (…).”

Op 2 augustus 2021 heeft klager zijn bezwaren tegen de uitzending kenbaar gemaakt aan HUMAN en verzocht om rectificatie.
Diezelfde dag heeft de eindredacteur van Brainwash daarop gereageerd als volgt:
“Zoals ik het lees, spreekt Van Casteren over de Amsterdamse tak van De Eenzame Uitvaart, dus zie ik verder geen aanleiding om tot rectificatie over te gaan.”

DE STANDPUNTEN VAN PARTIJEN

Klager stelt, samengevat, het volgende. Hij heeft in 2001 het concept voor de eenzame uitvaart bedacht. Het concept is voor het eerst in Groningen uitgevoerd vanaf 2002, als takenpakket van de stadsdichter (destijds klager). Vervolgens hebben dichters uit andere steden, onder wie Frank Starik uit Amsterdam, gevraagd of zij het concept mochten uitvoeren. Klager heeft dat toegestaan onder de voorwaarde dat bij media-uitingen vermeld wordt dat de oorsprong in Groningen ligt. Dit staat – althans stond – ook zo op de website van de in 2002 opgerichte Amsterdamse stichting ‘De Eenzame Uitvaart’, de werkgever van de geïnterviewde Joris van Casteren. Volgens klager had Smit Van Casteren moeten corrigeren, toen die onjuiste uitlatingen deed over de eenzame uitvaart. Het gesprek ging voor een groot gedeelte over eenzame uitvaarten en Van Casteren is coördinator van dergelijke uitvaarten in Amsterdam. Van Smit en/of haar redactie mocht verwacht worden dat zij vooraf enige research had verricht, waardoor Smit wist dat Van Casteren een verkeerde voorstelling van zaken gaf. Op de zitting voegt klager daaraan toe dat toen hij in 2002 in Groningen begon met de eenzame uitvaart, daar veel aandacht voor bestond en Smit toen in die stad studeerde. Verder meent klager dat Brainwash ten onrechte geen rectificatie heeft geplaatst. Dat Brainwash niet zelf de onjuiste uitlatingen heeft gedaan is irrelevant, omdat zij die uitlatingen wel heeft verspreid. Een rectificatie in een uitzending dient inmiddels geen doel meer, maar een paar regels op de webpagina van de uitzending zou genoeg zijn, aldus klager.
Hij betoogt dat hij als bedenker van het concept een rechtstreeks belang heeft bij een oordeel van de Raad. Enerzijds heeft hij een immaterieel belang om als bedenker van het concept erkend te blijven. Anderzijds kan hij als bedenker van het concept opdrachten krijgen en interviews geven.

Brainwash stelt zich primair op het standpunt dat klager door de publicatie niet persoonlijk in zijn belang is geschaad en daarom geen rechtstreeks belanghebbende is.
Verder is zij van mening dat haar reactie op de klacht passend en journalistiek zorgvuldig was. Gelet op de aard en de vorm van het programma hoeft er niets gerectificeerd te worden. De uitlatingen zijn niet door Brainwash gedaan en bovendien is geen sprake van een beschuldiging of belediging. Daarbij komt dat Van Casteren het had over de oprichting van de Amsterdamse stichting door Frank Starik. Hij heeft zich er niet over uitgelaten door wie, wanneer en waar het concept achter de eenzame uitvaart is bedacht. Het rectificeren van uitlatingen van een geïnterviewde zou een beperking van de vrijheid van meningsuiting betekenen en niet gerechtvaardigd zijn.
Verder wijst Brainwash erop dat zij vrij is om te bepalen vanuit welke invalshoek een onderwerp wordt belicht. De redactie doet niet aan onderzoeksjournalistiek en de uitzending had ook niet als doel om de ware bedenker van (het idee achter) de eenzame uitvaart te achterhalen. De vraagstelling ging daar ook niet over. De uitlatingen van Van Casteren waren niet onnodig grievend, zodat voor Smit geen enkele aanleiding bestond om in te grijpen. Dat Smit als interviewer Van Casteren niet heeft gecorrigeerd, toen deze bij zijn korte schets mogelijk verkeerde informatie gaf, maakt nog niet dat zij daarmee journalistiek onzorgvuldig heeft gehandeld. Bovendien ging het om een live-interview, waarbij geen ruimte bestaat om dat achteraf te bewerken of te corrigeren.

BEOORDELING VAN DE KLACHT

Brainwash heeft in de eerste plaats aangevoerd dat klager niet als rechtstreeks belanghebbende kan worden aangemerkt. Niet ter discussie staat dat klager de bedenker is van het concept van de eenzame uitvaart. De klacht gaat erover dat in de uitzending ten onrechte de indruk is gewekt dat Starik de bedenker van het concept is. Klager heeft voldoende duidelijk gemaakt dat hij bij deze klacht een rechtstreeks, immaterieel en materieel, belang heeft. De Raad zal de klacht dan ook inhoudelijk beoordelen.

De aard en inhoud van de uitzending moeten voor de gemiddelde luisteraar duidelijk zijn geweest. Het betrof een live-interview met Van Casteren over eenzaamheid in het algemeen, waarbij verschillende aspecten aan de orde kwamen. In dat verband is ook kort aandacht besteed aan de rol van Van Casteren bij eenzame uitvaarten.

Aangezien Van Casteren duidelijk spreekt over de oprichting in Amsterdam is het bepaald denkbaar dat hij het alleen heeft over de oorsprong van de Amsterdamse stichting ‘De Eenzame Uitvaart’, waar hij Starik is opgevolgd als coördinator. In ieder geval blijkt uit de uitzending onvoldoende dat Van Casteren het zonder meer heeft over de oorsprong van het concept van de eenzame uitvaarten in algemene zin of dat hij in dat verband – bewust of onbewust – ten onrechte Starik presenteert als bedenker van dat (algemene) concept. In de uitzending werd naar de oorsprong van het concept ook niet gevraagd. Van apert onjuiste dan wel grievende uitlatingen van Van Casteren is geen sprake.

Gezien het voorgaande bestaat geen aanleiding voor de conclusie dat Smit journalistiek onzorgvuldig heeft gehandeld door tijdens het interview niet door te vragen of Van Casteren te corrigeren.
Evenmin kan worden geconcludeerd dat Brainwash ten onrechte heeft nagelaten om een rectificatie te plaatsen. Dat neemt niet weg dat het Brainwash zou hebben gesierd als zij – gezien de emotionele betrokkenheid van klager bij het onderwerp – met meer empathie op de klacht had gereageerd. Partijen zouden dan wellicht tot elkaar hebben kunnen komen.

Relevante punten uit de Leidraad van de Raad: A. en D.
Relevante eerdere conclusie van de Raad: RvdJ 2018/18

CONCLUSIE

F. Smit en Brainwash hebben journalistiek zorgvuldig gehandeld.

Zo vastgesteld door de Raad op 8 november 2021 door mr. W.A.M. van Schendel, voorzitter, L.C. Hauben, mw. mr. N.AM. van Herten, mw. drs. E.M.H. Lemaier en mw. M. Thie, leden in tegenwoordigheid van mw. mr. D.C. Koene, secretaris, en mr. G.A. van de Sluis, plaatsvervangend secretaris.