F. Ouwehand / de hoofdredacteur van NOS Stories

Conclusie van de Raad voor de Journalistiek
inzake de klacht van

F. Ouwehand

tegen

de hoofdredacteur van NOS Stories

De heer F. Ouwehand te Amsterdam (klager) heeft op 18 juli 2020 een klacht ingediend tegen de hoofdredacteur van NOS Stories. Bij de beoordeling van de klacht is verder correspondentie betrokken van de heer M. Gelauff, hoofdredacteur, van 20 augustus 2020.

De zaak is behandeld op de zitting van de Raad van 25 september 2020. Klager was daar aanwezig, vergezeld door mevrouw B. Bernschein, head of legal UPLAB OU. Namens NOS Stories zijn de heer Gelauff, de heer M. Linnemann, hoofd Juridische Zaken, en de heer K. Koopman, redacteur, verschenen. Partijen hebben hun standpunten toegelicht aan de hand van notities.

DE FEITEN

Op 16 juli 2020 verscheen op YouTube een video van NOS Stories met de titel “Kijkt CHINA mee met jouw TikTok? | De waarheid over TikTok”.

De bij de video geplaatste tekst op YouTube luidt voor zover relevant:
“In India is het verboden en Amerika twijfelt om hetzelfde te doen: TikTok ligt onder vuur. Want hoeveel gegevens verzamelt de Chinese app precies van je, en wat gebeurt daar precies mee? Wij doken samen met een hacker in het algoritme en de code van de app om daar achter te komen.”

In de video is klager geïnterviewd over hoe het algoritme van de app TikTok werkt. De voice-over luidt het fragment met klager als volgt in:
“Bij Facebook, Instagram en Snapchat draait het vooral om jouw netwerk, socializen met jouw vrienden. Bij TikTok ligt de focus minder op wat je vrienden posten en veel meer op wat het algoritme denkt dat jij wil zien. Dat is dus het systeem dat uitkiest welke video’s jij ziet op basis van wat hij denkt dat bij jou past. Om te laten zien hoe het algoritme van TikTok werkt, ben ik naar Fabian gegaan. Hij heeft een bedrijf waarmee hij TikTok creators helpt om content te maken en daardoor weet hij precies wat een video nodig heeft om hard te gaan.”

Vervolgens komt klager in beeld, die zegt:
“TikTok zoekt eigenlijk het algoritme voor jou, dus die geeft jou wat jij wil zien. Het is bijvoorbeeld als jij constant een rood T-shirt aanhebt, dan gaat hij dat herkennen. En als mensen dat leuk vinden, dan kan het zomaar zijn dat de andere gebruikers vaker video’s zien waar iets roods of roze in zit bijvoorbeeld, dus eenzelfde kleur.
Voice-over:
“En TikTok haalt nog veel meer uit jouw video dan alleen kleur. Het algoritme herkent ook voorwerpen, zoals een plant of make-up, en luistert naar het geluid van jouw video om de inhoud nog beter te begrijpen. Met al die informatie gaat TikTok vervolgens proberen het goede publiek voor je te vinden, zodat jouw video veel geliket en gedeeld wordt. En dat wilden we testen met het account dat ik al had. Dat betekent trends zoeken, attributen regelen en filmen, en dit is hem geworden.”
Vervolgens wordt het bedoelde filmpje gedemonstreerd.
Klager vervolgt:
“Wat er nu gaat gebeuren met je eerste filmpje is dat eigenlijk dit filmpje wordt in het algoritme gegooid. Dan wordt er gekeken van nou hoe reageren mensen daarop. Gaan mensen het afkijken? Wordt er geliket? Wordt er gedeeld? Op het moment dat dat gaat gebeuren gaan ze het weer naar een nieuwe groep met mensen gooien en dan zo wordt dat zeg maar steeds verder uitgebreid. Dus het is echt de eerste mensen zijn eigenlijk nu het belangrijkste, hoe ze daarop gaan reageren, over hoe je video gaat.”

Na dit fragment met klager wordt aandacht besteed aan het Chinese bedrijf achter TikTok. De overgang wordt aan de kijker duidelijk gemaakt via een ‘visual’ met de woorden “het bedrijf achter tiktok”. Hierna zegt presentatrice Nisrine Sahla: “En dan even over het bedrijf achter TikTok, bytedance.”
Vervolgens wordt aan de orde gesteld welke en hoeveel data dit bedrijf verzamelt, en dat de Chinese autoriteiten TikTok onder druk kunnen zetten om de verzamelde gegevens met hen te delen. Verder komt aan de orde dat India TikTok heeft verboden en dat de VS dit mogelijk gaan doen. Er wordt een reactie van TikTok in beeld gebracht, waarin onder meer wordt vermeld dat zij de gegevens alleen verzamelt om een betere app te maken en dat data niet aan de Chinese overheid (zullen) worden overgedragen. Tot slot worden tips gegeven hoe zo min mogelijk data worden weggegeven, bijvoorbeeld door het aantal permissies te beperken, nep-gegevens te gebruiken en/of door TikTok niet via de app maar in een browser te openen.
In dit gedeelte van de video worden de heer S. den Daas, correspondent China, en ethisch hackers mevrouw S. Maasakkers en de heer S. Ruwhof aan het woord gelaten.

DE STANDPUNTEN VAN PARTIJEN

Klager stelt – kort samengevat – het volgende. Zijn bijdrage is, zonder zijn toestemming, in een onjuiste context gebruikt. Hierdoor is hij ongewild geassocieerd met de conclusie van de video dat de Chinese overheid meekijkt bij alle gebruikers van de TikTok-app. Dit is onjuist en uitermate schadelijk voor hem en voor zijn bedrijf, dat zich richt op het gebruik van TikTok. Dat hij wordt geassocieerd met ‘experts’ die persoonlijke meningen als feiten presenteren kan het einde van zijn bedrijf betekenen. Ook is hij ongerust over het maatschappelijke effect van de uitzending.
Klager heeft NOS Stories verzocht om het beeldmateriaal van hem te verwijderen en om inzage in de verwerking van zijn persoonsgegevens. NOS Stories heeft zijn verzoeken ten onrechte niet gehonoreerd. De reactie van NOS Stories – te weten: dat zijn persoonsgegevens binnen de hele organisatie zouden worden gedeeld, hij op een ‘zwarte lijst’ zou komen zodat hij nooit meer als expert zou worden geraadpleegd en dat op een correcte wijze is omgegaan met zijn gegevens – is niet volgens de eisen van de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).
Op de zitting heeft klager hieraan nog toegevoegd dat een afspraak is gemaakt over inzage vooraf, die door de redactie niet is nagekomen.

NOS Stories stelt hier – eveneens kort samengevat – het volgende tegenover. De redacteur heeft klager telefonisch benaderd en meegedeeld dat het item zou gaan over de achterkant van TikTok, onder meer over hoe het algoritme werkt en hoe dit samengaat met het verzamelen van data door TikTok. In het daaropvolgende telefoongesprek is afgesproken dat een interview met klager zou worden opgenomen waarin hij uitlegt hoe het algoritme van TikTok werkt. De rol van klager in de video is hiertoe ook beperkt. Het interview is bij klager thuis opgenomen, waarbij duidelijk is gemaakt dat dit zou worden gebruikt in de video. De redactie is dus duidelijk geweest over de aard van de publicatie. Klager heeft vervolgens zijn medewerking verleend, geen bezwaar gemaakt tegen het gebruik van het interview en geen nadere voorwaarden gesteld. Op de zitting benadrukt Gelauff dat het voor de kijker duidelijk is dat de video uit twee gescheiden delen bestaat.
Anders dan klager stelt, wordt in de video niet de conclusie getrokken dat de Chinese overheid meekijkt bij alle gebruikers van de app en dat iedereen wordt geadviseerd de app van zijn telefoon te verwijderen. In de video stellen enkele deskundigen zich op het standpunt dat de app veel meer gebruikersgegevens verzamelt dat andere apps. Ook wordt de rol van de Chinese overheid beschreven en worden tips gegeven over de wijze waarop de app kan worden gebruikt zodat TikTok minder data verkrijgt.
Het verzoek van klager om inzage van zijn persoonsgegevens is afgewezen, waarbij klager is geïnformeerd over de uitzonderingsbepaling van artikel 43 Uitvoeringswet Algemene verordening gegevensbescherming (UAVG) ten aanzien van de verwerking van persoonsgegevens voor journalistieke doeleinden.
NOS Stories concludeert dat de redactie zorgvuldig te werk is gegaan en een evenwichtig journalistiek item heeft gemaakt.

BEOORDELING VAN DE KLACHT

De Raad stelt voorop dat hij niet de rechtmatigheid van een journalistieke gedraging beoordeelt. Een dergelijke toetsing is voorbehouden aan de rechter. Het is dan ook niet aan de Raad om te beoordelen of in strijd is gehandeld met juridische normen, in dit geval de AVG.

Klager heeft ter zitting zijn klacht willen uitbreiden met bezwaren over het niet nakomen van een afspraak tot inzage vooraf. Volgens artikel 2a lid 1 van het Reglement voor de werkwijze van de Raad moet een klager zich met zijn bezwaren eerst wenden tot het medium, voordat hij zijn klacht bij de Raad kan indienen. Dit brengt mee dat een klager de klacht die hij door de Raad wil laten beoordelen in (min of meer) dezelfde bewoordingen/strekking eerst aan het medium moet hebben voorgelegd. Dat heeft klager ten aanzien van dit klachtonderdeel niet gedaan. De Raad zal dit punt dan ook buiten zijn beoordeling laten.

De Raad overweegt verder dat een journalist die iemand wil interviewen, diegene zodanig behoort in te lichten over de aard van de publicatie, dat de te interviewen persoon voldoende geïnformeerd kan beslissen of hij aan die publicatie wil meewerken.
Partijen zijn het erover eens dat klager is benaderd voor een interview over de werking van het algoritme van TikTok. Het fragment waarin klager voorkomt, gaat daar ook over. Desgevraagd heeft klager ter zitting erkend dat hij zich kan vinden in de inhoud van dit fragment.

Gelet op de politieke context waarin zich het lopende debat rond TikTok afspeelt, had klager erop bedacht kunnen zijn dat in de video ook aandacht zou worden besteed aan dataverzameling door de Chinese overheid. Daarbij is van belang dat klager zich professioneel bezighoudt met TikTok en zich – zo heeft hij ter zitting duidelijk gemaakt – bewust is van bedoelde politieke context. Er bestaat dan ook geen grond voor de conclusie dat het interview met klager in een andere context is gebruikt dan hij had mogen verwachten.

Gelet op het voorgaande behoefde NOS Stories het beeldmateriaal van klager niet te verwijderen.
Een en ander leidt tot de conclusie dat de hoofdredacteur van NOS Stories journalistiek zorgvuldig heeft gehandeld.

Relevante punten uit de Leidraad: A., B.1 en C.
Relevante eerdere conclusies: RvdJ 2019/40 en 2019/16

CONCLUSIE

NOS Stories heeft journalistiek zorgvuldig gehandeld.

Zo vastgesteld door de Raad op 20 november 2020 door mw. mr. J.W. Bockwinkel, voorzitter, S. Kuijper, mw. drs. E.H.M. Lemaier, A. Olgun en H.P.M.J. Schneider, leden, in tegenwoordigheid van mw. mr. D.C. Koene, secretaris, en mw. mr. J.E.H.J. Vollaers, plaatsvervangend secretaris.